بصیرت و عبرت

بر پايه شمارى از روايات ، پندآموزى ، عامل پديد آمدن بصيرت است :

مَنِ اعتَبَرَ أبصَرَ .[۱]هر كه عبرت بياموزد ، بينا مى شود .

اما به عكس، برخی دیگر، دلالت دارند كه بصيرت ، پديدآورنده عبرت آموزى است :

بِالاِستِبصارِ يَحصُلُ الاِعتِبارُ .[۲]با بصيرت است كه عبرت آموختن ، حاصل مى شود .

تعارضی میان این دو دسته احادیث نیست؛ زيرا بصيرتى كه پديدآورنده اعتبار است ، با بصيرتى كه حاصل آن است ، تفاوت دارند .

توضيح مطلب ، اين كه بصيرت نخست ، بينشى است كه ذاتا همه انسان ها از آن برخوردارند و با ره نمودهاى انبياى الهى ، تقويت مى شود . عمل به مقتضاى اين بصيرت ، «اعتبار (عبرت گرفتن)» ناميده مى شود و اعتبارى كه محصول بصيرتِ نخست است ، خود نيز عامل پديدآورنده بصيرت جديدى است كه اعتبار جديدترى را به همراه دارد . همچنين ، هر چه بصيرتْ افزايش يابد ، اعتبار و پندآموزى ، بيشتر مى گردد و هر چه پندآموزى بيشتر شود ، ديده بصيرت ، قوّت بيشترى پيدا مى كند ؛ همانند رهروى كه در تاريكى شب ، در پرتو نور حركت مى كند . در اين جا نيز ديدن ، مقدّمه رفتن ، و رفتن ، مقدّمه ديدن ادامه راه تا رسيدن به مقصد است .

بنا بر اين ، خلاصه پاسخْ اين است كه بصيرت ، هم حاصل عبرت آموختن است و هم عامل آن ؛ ولى اين دو بصيرتْ با هم متفاوت اند ، چنان كه در فرهنگ روايات اسلامى ، علم ، هم حاصِل عمل است ، و هم محصّلِ آن ؛ امّا علمى كه حاصل عمل است و علمى كه محصّلِ آن است ، با هم تفاوت دارند .