محمّد بن حنفيّه ، فرزند امير مؤمنان امام على عليه السلام است كه كنيه اش ابو القاسم بود و داشتن نام محمّد و كنيه ابو القاسم ، از ويژگى هاى خاصّ اوست. پيامبر صلى الله عليه و آله به امير مؤمنان عليه السلام فرمود: «به زودى برايت پسرى به دنيا خواهد آمد كه نام و كنيه ام را به وى بخشيدم و پس از او در امّتم ، براى كسى چنين امرى روا نيست» .
وى در زمان خلافت ابو بكر به دنيا آمد و مادرش ، جزو اسيران بود و در سهم امام عليه السلام قرار گرفت . محمّد ، از عالمان محدّث و صاحب منزلت در خاندان امير مؤمنان عليه السلام است . وى شجاع و در نبرد جَمَل و صفّين ، پرچمدار بود . او در حادثه كربلا حضور نداشت . ابن اعثم، در الفتوح آورده است كه : امام حسين عليه السلام به وى فرمود: «برادرم ! تو در مدينه بمان و از جانب من ، مراقب آن باش و چيزى را از من ، پنهان مدار».
او بعد از تسلّط ابن زبير بر مدينه ، با وى بيعت نكرد و وى مى خواست او را بسوزاند كه سپاه مختار ، او و ابن عبّاس را از چنگال ابن زبير، نجات دادند. مختار با وى ارتباط صميمى و نزديكى داشت و با وى در خونخواهى از قاتلان حسين عليه السلام ، همراه بود. وى به سال ۸۱ هجرى در مدينه در گذشت.
