(۱)
بررسى و تحلیل از خطبه قاصعه و پیوند آن با زمینه هاى سیاسى، اجتماعى كوفه
ناجى، محمّدهادى
كارشناسى ارشد علوم قرآن و حدیث
دانشكده علوم انسانى دانشگاه تربیت مدرّس
استاد راهنما: دكتر مهدوىراد، محمّدعلى
۱۳۷۵
۲۴۴صفحه
«خطبه قاصعه»، طولانى ترین خطبه نهج البلاغه است كه مباحث مهم دینى و فرهنگى در آن منعكس شده است. بررسى وضعیت جامعه كوفه در روزگار انشاى خطبه و ارتباط محتوایى خطبه با جامعه كوفه، و بیان دردمندى و درماندگى در این خطبه به چشم مى خورد. این سخنرانى پُرشور، بیانگر درس اخلاق، تاریخ، اسرار عبادت بزرگ حج، شیطانشناسى و راه دفاع در مقابل او، مشكلات گریبانگیر جامعه و راه حلهاى آن، جایگاه علىعلیه السلام در نزد نبىصلى الله علیه وآله و عبرتهاى دیگر است.
این پایاننامه كه از سه فصل تشكیل شده، به شرح و بسط این خطبه پرداخته است.
در فصل نخست، علاوه بر طرح مقدّماتى همچون: روش كار، شیوه تحقیق، پرسشهاى اصلى و فرضیات اوّلیه، چشم انداز كلّى خطبه قاصعه ارائه شده است.
در فصل دوم، شهر كوفه از لحاظ تاریخى مورد بررسى قرار گرفته است و درباره تأسیس و علل تأسیس آن، دلایل حضرت امیرعلیه السلام براى انتخاب كوفه به عنوان مركز خلافت اسلامى، خصایص كوفیان و علل گمراهى آنان، بحث شده است. با این بیان كه كوفه شهرى است كه در حدود سال ۱۷ق، به روزگار حكومت عمر، شكل گرفت و شهرى است بدون سابقه قبلى، مردم آن سامان تلفیقى از عرب و عجم بودند كه هر یك، داراى شعب فراوان و داراى خُلق و خوى متفاوت بودند و شهرى بود كه با مقاصد نظامىگرایانه پدیدار شد و همین روحیه، حوادث گوناگونى را ایجاد كرد. این افراد سلاحمَدار، به علّت به دست آوردن ثروتى كه ناشى از فتوحات سرزمینهاى بزرگ بود، داراى روحیه زیادهطلبى، رفاهزدگى و خواهان سلطه شده بودند و این روال، در زمان على بن ابىطالبعلیه السلام نیز وجود داشت تا جایى كه خیر آنان در جمل، عنادشان در صفّین و. . . در تاریخ، مشهور است.
در فصل سوم، خطبه قاصعه مطابق با تقسیم محمّد عبده، به هفده بخش تقسیم شده و پس از ذكر هر بخش، شماى كلّى هر قسمت، بررسى مفاهیم واژههاى دشوار آن، محتواى هر بخش و نتیجهگیرى كلّى از آنها ارائه شده است.
