سند احاديث مربوط به دوازده خليفه
پرسش :
آیا این سخن معروف پیامبر(ص) که جانشینان خود را دوازده نفر را معرفی کرد، معتبر است؟
پاسخ :
این احادیث معتبرند. توضیح آنکه در ارزيابى سند احاديث مربوط به تعداد خلفا ، چند نكته قابل ذكر است :
الف . سند اين احاديث در منابع كهن و معتبر اهل سنّت، به جابر بن سَمُره[۱]و ابو جحيفه[۲]مى رسد .
ب . گزارش جابر بن سَمُره[۳]در نزد اهل سنّت ، صحيح و معتبر است . بغوى در ارزيابى اين حديث مى گويد :
بر صحّت اين حديث ، اتّفاق وجود دارد .[۴]
افزون بر اين ، آلبانى، برخى طُرُق اين حديث را صحيح مى داند .[۵]اين حديث همچنين در صحيح مسلم[۶]و صحيح البخارى[۷]روايت شده كه اين نقل ها نيز نزد اهل سنّت معتبر شمرده مى شوند ، هر چند در نقل بخارى به جاى «اثنا عشر خليفة» ، «اثنا عشر أميراً» آمده است .
ج . گزارش جابر بن سَمُره با همان اسنادى كه در منابع اهل سنّت آمده ، در منابع حديثى شيعه نيز نقل شده است .[۸]
د . احاديث ياد شده ، علاوه بر جابر بن سَمُره[۹]از طريق عبد اللَّه بن عمر ،[۱۰]عبد اللَّه بن مسعود ،[۱۱]عبد اللَّه بن عمرو بن عاص ،[۱۲]اَنَس بن مالك[۱۳]و عبد اللَّه بن ابى اوفى[۱۴]نيز نقل شده اند ؛ ليكن منابعى كه اين گزارش ها را روايت كرده اند ، مصادر شيعى اند .[۱۵]
ه . نكته قابل تأمّل ، اين است كه : سخنى سرنوشت ساز با آن اهمّيت كه آينده رهبرى در جامعه اسلامى را رقم مى زند ، چرا آن گونه كه بايد ، مورد توجّه صحابيان قرار نگرفته و آنان كمتر به نقل آن پرداخته اند ، تا آن جا كه حديث «اِثنا عَشَرَ خليفة (دوازده خليفه)» به حديث جابر بن سَمُره معروف گرديده است ؟
بى ترديد ، سياسى بودن مضمون حديث در عدم نقل آن توسّط اصحاب پيامبر صلى اللّه عليه و آله ، مؤثّر بوده است . از اين رو، عدم شهرت نقل آن از طرق مختلف ، بر بى توجّهى صحابيان به اين موضوع مهم، دلالت ندارد .
[۳]جابر بن سَمُره ، از صحابيان كم سال و خواهرزاده سعد بن ابى وقّاص است . پدرش در سال فتح مكّه مسلمان شد او در كوفه مى زيست و پس از سال ۷۳ وفات يافت از او ۱۴۶ حديث ( با شمارش مكرّرها ) نقل شده كه ۲۳ روايت آن، در صحيح مسلم است (تهذيب الكمال : ج ۴ ص ۴۳۷ ش ۸۶۷ ، الإصابة : ج ۳ ص ۱۴۹ ، سير أعلام النبلاء : ج ۳ ص ۱۸۶ ، تهذيب الأسماء : ج ۱ ص ۱۴۲) .
[۴]شرح السنّة : ج ۱۵ ص ۳۱ .
[۵]سلسلة الأحاديث الصحيحة : ج ۱ ص ۶۵۱ ش ۳۷۶ .
[۶]ر . ك : ص ۳۳۲ - ۳۳۴ ح ۱۱۱ - ۱۱۳ .
[۸]ر . ك : الخصال : ص ۴۶۹ - ۴۷۳ ح ۱۲ - ۳۰ (با نوزده سند) ، المناقب ، ابن شهرآشوب : ج ۱ ص ۲۴۸ - ۲۵۰ ، العمدة : ص ۴۱۶ ح ۸۵۶ و ص ۴۱۹ ح ۸۷۱ ، كشف الغمّة : ج ۱ ص ۵۷ - ۵۸ ، إعلام الورى : ج ۲ ص ۱۵۸ ، بحار الأنوار : ج ۳۶ ص ۲۳۹ ح ۳۸ .
[۹]ر . ك : ص ۳۳۲ - ۳۳۶ ح ۱۱۱ - ۱۱۶ .
[۱۰]ر . ك : ص ۳۳۸ ح ۱۱۸ - ۱۱۹ .
[۱۱]كمال الدين: ص ۲۷۹ ح ۲۶، بحار الأنوار: ج ۳۶ ص ۲۵۶.
[۱۲]ر . ك : ص ۳۳۹ ح ۱۲۰ .
[۱۳]ر . ك : ص ۳۴۱ (روايت عبد اللَّه بن أبي اوفى) .
[۱۴]ر . ك : ص ۳۴۱ (روايت انس) .
[۱۵]ر . ك : ص ۳۳۸ - ۳۴۰ ح ۱۱۸ - ۱۲۲ .
بخش پاسخ گویی پایگاه حدیث نت