نام گذاری غدیر خم

از مجموع آنچه معجم هاى عربى درباره «غدير» گفته اند، مى توانيم آن را چنين تعريف كنيم : گودالى طبيعى در زمين، كه آب باران و سيل در آن جمع مى شود و تا تابستان نمى مانَد.[۱]

غدير، به صورت «غُدُر» (به ضمّ هر دو حرف نخست)، «غُدْر» (به ضمّ حرف نخست و سكون حرف دوم)، «اَغدُره» و «غُدران» ، جمع بسته مى شود.

در بيان علّت نام نهادن واژه «غدير» بر گودالى كه در آن آب جمع مى شود، گفته اند:

۱ . آن، اسم مفعول است ؛ زيرا سيل، آن را بر جاى مى نهد ؛ يعنى : هنگامى كه سيل، گودال را با آبْ پُر مى كند، آن را با آبش رها مى كند.

۲ . آن، اسم فاعل از غَدْر است ؛ زيرا به واردان بر خويش خيانت مى كند، از آنان پوشيده مى ماند و به اهلش خيانت مى ورزد. نيز هنگام نياز شديد به آب آن [ در تابستان، ]بى آب مى گردد.

زبيدى، در معجمش تاج العروس، اين وجه [ دوم] را با شعر كُمَيت، تقويت كرده است:

و گذشتگان، به سبب خيانتش، آن را «غدير» ناميدند

و به غدير، لقب «غدير» دادند.[۲]بر اساس وجه نخست ، علّت نام گذارى اين مكان به «غدير»، به جهت آن است كه جاى گود درّه است ؛ امّا چرا آن را «خُم» ناميده اند؟

ياقوت حَمَوى در معجم البلدان از زمخشرى نقل مى كند كه او گفته است:

خُم، نام مردى رنگرز است كه گودال ميان مكّه و مدينه واقع در جحفه، به او نسبت داده شده است.[۳]

سپس از صاحب المشارق نقل كرده كه او گفته است:

خُم، نام بيشه اى در آن جاست و در آن ، غديرى (بركه اى) به آن منسوب است.

همين تعليل را بَكرى پسنديده و در معجم ما استعجم آورده است:

و غدير خم، در سه ميلى جحفه و در سمت چپ جاده است و آب چشمه اى به آن مى ريزد و پيرامون آن ، درختان فراوان و در هم تنيده اى قرار دارد. آن بيشه، خُم ناميده مى شود.[۴]