حضرت اباالفضل العباس سلام الله علیه

عبّاس عليه السلام ، جلوه عشق و ايثار ، تبلور رادمردى ، صفا و وقار ، و تجسّم شجاعت ، شهامت و كرامت است . او در ميان حماسه‏آفرينان كربلا و شهيدان تاريخ ، از چنان جايگاه بلند و مكانت والايى برخوردار است كه به گفته سيّد الساجدين ، زين العابدين عليه السلام :

 إنَّ لِلعَبّاسِ عِندَ اللَّهِ تَبارَكَ وَ تَعالى‏ مَنزِلَةً يَغبِطُهُ بِها جَميعُ الشُّهَداءِ يَومَ القِيامَةِ [1] .

 براى عبّاس عليه السلام ، نزد خداوند - تبارك و تعالى - ، منزلتى است كه همه شهدا در روز قيامت ، به او رَشك مى‏برند .

 او از مادرى بزرگوار از قبيله بنى كِلاب - كه شجاع‏ترين ، رزم‏آورترين و تيزْتك‏ترين مردانِ روزگار را در خود داشت - ، و در دامان پُرمهر او و در كنار برادران بى‏نظيرى همچون امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام ، باليد و رشد كرد .

 كنيه آن بزرگوار ، ابو الفضل‏[2] و ابو قِربه (صاحب مَشك)[3] و القابش سقّا[4] و قمر بنى هاشم‏[5] است .

 عبّاس عليه السلام ، قامتى بلند ، سينه‏اى سِتَبر ، بازوانى توانمند و چهره‏اى بس زيبا داشت ، بدان‏سان كه او را «ماه بنى‏هاشم» مى‏گفتند .

 او از آغاز قيام ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام ، همراه و همدل ايشان و در هنگامه نبرد كربلا ، پرچمدار سپاه او بود .[6] عبّاس عليه السلام ، در روزهاى سخت محاصره امام عليه السلام و يارانش ، سقايت سپاه و آب‏رسانى به كودكان را بر عهده داشت .[7]

 او در آستانه شب عاشورا ، در جمع همراهان حسين عليه السلام ، هنگامى كه امام عليه السلام از آنها خواسته بود تا بروند و ايشان را تنها بگذارند ، اوّلين كسى بود كه با جملاتى سرشار از عشق و ايمان ، و آكَنده از ايثار ، هم‏گامى و جان‏فشانى‏اش را اعلام كرد .[8]

 شمر بن ذى الجوشن ، در كربلا براى عبّاس عليه السلام و سه برادرش ، امان‏نامه آورد . او كه در آغاز ، حتّى از رويارو شدن با شمر ، نفرت داشت ، در ردّ پيشنهاد سفاهت‏آميز او ، شكوهمند و استوار ، گفت:

 لَعَنَكَ اللَّهُ ولَعَنَ أمانَكَ!.. أتُؤَمِّنُنا وابنُ بِنتِ رَسولِ اللَّهِ صلى اللَّه عليه و آله لا أمانَ لَهُ؟!لعنت خدا بر تو و امان‏نامه‏ات باد! ... آيا به ما امان مى‏دهى ، در حالى كه پسر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله در امان نيست ؟![9]

 عبّاس عليه السلام ، در كلام امامان عليهم السلام ، به ايثار ، تيزبينى ، استوارى در ايمان ، جهاد عظيم ، آزمايش نيكو[10] و داشتن جايگاه رَشك‏آور در قيامت ، ستوده شده است .[11]اين قهرمان شكوهمند قيام كربلا و پشتيبان شكست‏ناپذير ابا عبد اللَّه عليه السلام ، در هنگامه اوج تنهايى امام عليه السلام و در راه رساندن آب به كام‏هاى خشكيده كاروان حسين عليه السلام ، شهدِ شهادت نوشيد .

 غم شهادت او ، جان امام حسين عليه السلام را بسى فِسُرد ، بدان گونه كه در كنار قامت خونينش ، از سرِ سوز ، در سوگ آن عزيز از دست رفته فرمود :

 الآن انكسَرَ ظَهري، وَ قلَّت حيلَتي  .

 اكنون ، پشتم شكست وچاره‏ام ، ناچار شد[12] .

 عبّاس عليه السلام ، در هنگام شهادت ، 34 سال داشت‏[13] . بنا بر اين ، در حدود سال 26 هجرى به دنيا آمده است . در «زيارت ناحيه مقدّسه» ، در باره او آمده است :

 السَّلامُ عَلَى أبي الفَضلِ العَبّاسِ بنِ أميرِ المُؤمِنينَ، المُواسي أخاهُ بِنَفسِهِ، الآخِذِ لِغَدِهِ مِن أمسِهِ، الفادي لَهُ الواقي، السّاعي إلَيهِ بِمائِهِ، المَقطوعَةِ يَداهُ، لَعَنَ اللَّهُ قاتِلَيهِ يَزيدَ بنَ الرُّقادِ الحيتي وَ حَكيمَ بنَ الطُّفيلِ الطّائِيَّ  .

 سلام بر ابوالفضل عبّاس ، فرزند امير مؤمنان ؛ از خود در گذرنده با جان براى برادر ، برگيرنده از ديروزش براى فردايش ، فدايىِ او ، نگهدارنده ، كوشنده براى رساندن آب به او ، و كسى كه دست‏هايش بُريده شد ! خداوند ، قاتلانش يزيد بن رُقاد حيتى و حَكيم بن طُفَيل طايى را لعنت كند ![14]

 گفتنى است كه در شمارى از منابع متأخّر ، مطالبى در باره ابو الفضل العبّاس عليه السلام گزارش شده است كه در منابع قابل استناد ، ديده نمى‏شود . براى نمونه ، به شمارى از گزارش‏هاى بى‏اساس ، اشاره مى‏كنيم . در معالى السبطين آمده است كه :

 آن هنگام كه شبِ بيست و يكم ماه رمضان شد و على عليه السلام در آستانه مرگ قرار گرفت ، عبّاس عليه السلام را به سينه چسبانْد و فرمود: «فرزندم كه چشم من در قيامت ، با تو روشن خواهد شد! فرزندم! هنگامى كه روز عاشورا شد و وارد شريعه شدى ، مبادا آب بنوشى ، در حالى كه برادرت حسين ، تشنه است!» .[15]

 نيز در كتاب شعشعة الحسينى آمده است :

 جناب امير مؤمنان عليه السلام خلوت نمودند . حسنين عليهما السلام و زينب عليها السلام و امّ كلثوم عليها السلام را طلب فرمود و دست مبارك بر سر و روىِ ايشان كشيد و به شدّت مى‏گريست و ايشان هم مى‏گريستند ، به نوعى كه ساير اولادهاى آن حضرت [كه‏] در بيرون خانه بودند ، بى‏اختيار ، داخل خانه شدند و مى‏گريستند . پس حضرت امير المؤمنين عليه السلام گرفت دست امام حسن عليه السلام را و به امانت سپرد فرزندان خود را به آن بزرگوار . پس نظر فرمود به عبّاس عليه السلام . ديد گريه او از همه شديدتر است . پس او را به نزد خود ، طلب فرمود و شيون بلندى كرد و مفصّل گريست و آن گاه فرمود : «اى پسرم ! اى جانم ! از حسين ، مراقبت كن ، كه او امانت خدا و پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله و فاطمه عليها السلام و امانت من است . تو ياور او باش و خودت را فداى او كن» . آن گاه ، شيون زد و از گريه و فرياد زياد ، بيهوش شد .[16]

 همچنين در كتاب أسرار الشهادات ، آمده است :

 گفته شده : زُهَير ، پيش از كشته شدنش ، نزد عبد اللَّه بن جعفر بن عقيل آمد و به او گفت : برادرم ! پرچم را به من بده . عبد اللَّه به وى گفت : آيا من در حمل آن ، كوتاهى كرده‏ام؟ زهير گفت : نه ؛ [ولى‏] من به آن ، نياز دارم .

 راوى گفت : عبد اللَّه ، پرچم را به زهير داد و زهير ، آن را گرفت و به صورت ناگهانى ، پيش عبّاس بن على عليه السلام آورد و گفت : يا ابن امير المؤمنين ! مى‏خواهم خبرى را برايت بازگو كنم كه حفظش كرده‏ام . عبّاس عليه السلام گفت : بگو كه الآن ، وقت بازگويىِ خبر است . عيبى ندارد . بگو ، كه تو براى ما ، خبر قطعى نقل مى‏كنى . زهير به وى گفت : اى ابوالفضل! بدان كه پدرت امير المؤمنين عليه السلام ، وقتى تصميم گرفت با مادرت اُمّ البنين ازدواج كند ، دنبال برادرش عقيل - كه نسب‏شناسِ عرب بود - فرستاد و فرمود : «برادرم ! از تو مى‏خواهم كه برايم زنى را از خانواده‏هاى اصيل و نَسَب‏دار و شجاع ، انتخاب كنى تا با او پسرى شجاع بياورم كه ياور اين پسرم - و اشاره به حسين عليه السلام كرد - باشد و او را در سرزمين طفّ كربلا همراهى كند» . پدرت ، تو را براى اين روز ، ذخيره كرد . پس تو در دفاع از حرم برادر و برادرانت ، كوتاهى نكن .

 راوى گفت : عبّاس عليه السلام ، تكان خورد و دست به ركابش كشيد و آن را كَند و گفت : اى زهير! در چنين روزى ، مرا تشجيع مى‏كنى؟! به خدا سوگند ، تو را به گونه‏اى مى‏بينم كه هرگز چنين نديده بودم .[17]

 بايد گفت : متأسّفانه ، هيچ سخنى از امير مؤمنان عليه السلام خطاب به عبّاس عليه السلام يا در باره وى ، در منابع معتبر ، ثبت نشده است .

 نيز در تذكرة الشهدا آمده است :

 بعضى ذكر كرده‏اند كه عبّاس عليه السلام ، در آن حال ، عرض كرد كه : مى‏خواهم يك بار ديگر ، نظر به صورتت نمايم ، و لكن حَرمَله ، تير بر چشم‏هاى من زده است .[18]

 گزارش‏هاى بسيار ديگرى نيز در باره ايشان در كتاب‏هايى مانند : معالى السبطين ،[19] شعشعة الحسينى ،[20]

 أسرار الشهادة ،[21] ناسخ التواريخ ،[22] عنوان الكلام ،[23] تذكرة الشهداء ،[24] سوگ‏نامه آل محمّد صلى اللَّه عليه و آله‏[25] و المنتخب طريحى‏[26] آمده است كه در كتب معتبر ، وجود ندارد .

 اينك ، آنچه در منابع قابل استناد ، گزارش شده است ، در پى مى‏آيد :

1040. الأمالى ، صدوق - به نقل از ثابت بن ابى صفيّه - : سَرور عابدان ، على بن الحسين عليه السلام ، به عبيد اللَّه ، پسر عبّاس بن على بن ابى طالب عليه السلام نگريست و گريست . سپس فرمود : «بر پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله ، هيچ روزى سخت‏تر از جنگ اُحُد نبود كه عمويش حمزة بن عبد المطّلب ، شير خدا و شير پيامبرش ، در آن كشته شد و پس از آن ، نبرد موته كه پسرعمويش جعفر بن ابى طالب ، در آن كشته شد» .

 سپس فرمود : «و هيچ روزى مانند روز حسين عليه السلام (عاشورا) نيست . سى هزار مرد - كه همگى ادّعا مى‏كردند از اين امّت اند - ، به سوى او حمله بُردند و همگى ، با ريختن خون او ، قصد تقرّب به خدا را داشتند[27] و او ، خدا را به يادشان مى‏آورد ؛ امّا آنان ، پند نمى‏گرفتند تا آن كه او را با سركشى و ستم و تجاوز ، كُشتند» .

 آن گاه فرمود : «خداوند ، عبّاس را رحمت كند ! بى هيچ ترديدى ، ايثار كرد و آزمايش [ نيكويى ] شد و خود را فداىِ برادرش كرد تا آن كه دستانش قطع شد و خداوند عزّوجلّ به جاى آنها ، دو بال برايش قرار داد كه با آنها ، همراه فرشتگان در بهشت ، پرواز مى‏كند ، همان گونه كه براى جعفر بن ابى طالب ، قرار داد .

 عبّاس عليه السلام ، نزد خداوند - تبارك و تعالى - منزلتى دارد كه همه شهيدان در روز قيامت ، به آن ، رَشك مى‏برند» .[28]

1041. سِرُّ السلسلة العلويّة - به نقل از مُفَضَّل بن عمر - : [امام‏] صادق عليه السلام فرمود : عمويمان عبّاس عليه السلام ، تيزبين بود و ايمانى استوار داشت . همراه ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام ، جهاد كرد و نيكو از آزمايش به در آمد و به شهادت رسيد و وارث برادران مادرى‏اش شد و پسرش عبيد اللَّه بن عبّاس ، [آنها را] از او ارث بُرد . عبّاس عليه السلام ، به هنگام شهادت ، سى و چهار ساله بود .[29]

1042. إعلام الورى : كنيه عبّاس عليه السلام ، ابو قِربَه (صاحب مَشك) بود ؛ زيرا براى برادرش [ حسين عليه السلام ]آب آورد . به او سقّا (آب‏آور) نيز گفته‏اند . او به هنگام شهادت ، 34 ساله بود و فضيلت‏ها[ ى بسيارى ]داشت .[30]

1043. أنساب الأشراف - در يادكردِ نام‏هاى فرزندان امير مؤمنان عليه السلام - : عبّاس اكبر - كه سقّا بود - ، در كربلا ، مَشك آبى را براى حسين عليه السلام آورد و كنيه ابو قِربه (صاحب مَشك) ، به او داده شد .[31]

1044. تاريخ الطبرى - به نقل از ضحّاك بن عبد اللَّه مَشرقى ، هنگامى كه امام حسين عليه السلام به يارانش ، اجازه بازگشت داد - : برادران و فرزندان و برادرزادگانش و نيز دو پسر عبد اللَّه بن جعفر ، به حسين عليه السلام گفتند : چرا اين كار را بكنيم ؟ براى اين كه پس از تو بمانيم ؟! خداوند ، چنين روزى را هيچ گاه به ما نشان ندهد ! آغازگر اين گونه سخنان ، عبّاس بن على عليه السلام بود .[32]

1045. الثقات، ابن حبّان : به عبّاس عليه السلام ، سقّا مى‏گويند ؛ زيرا حسين عليه السلام در زمان جنگيدنش ، براى رفع تشنگى‏اش ، آب خواست و عبّاس عليه السلام و برادرش ، به چاره‏جويى بر آمدند . عبّاس عليه السلام مَشك آب كوچكى يافت . آن را [ آورد و ] به حسين عليه السلام داد تا بنوشد ؛ امّا هنگامى كه خواست بنوشد ، تيرى آمد و بر گلويش نشست و نگذاشت كه آب بنوشد . شمشيرها ، او را در ميان گرفتند تا به شهادت رسيد . از اين رو ، عبّاس بن على عليه السلام را «سقّا» مى‏نامند .[33]

1046. شرح الأخبار : عبّاس عليه السلام ، سقّا ناميده شده ؛ زيرا حسين عليه السلام تشنه بود و او را از آب ، باز داشته بودند . عبّاس عليه السلام ، مَشكى گرفت و به سوى آب ، روان شد . برادرانش از پشتِ على عليه السلام : عثمان ، جعفر و عبد اللَّه نيز در پىِ او رفتند و ياران عبيد اللَّه بن زياد را از آب ، دور كردند . عبّاس عليه السلام ، مَشك را از آب ، پُر كرد و آن را به تنهايى بر دوش كشيد و براى حسين عليه السلام آورد ، در حالى كه برادرانش عثمان و جعفر و عبد اللَّه ، در اين نبرد ، به خاطر آب ، كشته شدند .[34]

1047. نسبُ قريش : عبّاس، فرزند على عليه السلام، را سقّا مى‏نامند و كنيه‏اش را ابو قِربَه (صاحب مَشك) مى‏دانند . او در كربلا ، همراه حسين عليه السلام بود . حسين عليه السلام ، تشنه شد . عبّاس عليه السلام، مَشكى بر گرفت و برادران تنى‏اش ، پسران على عليه السلام : عثمان ، جعفر و عبد اللَّه ، در پى او رفتند . برادرانش ، پيش از او كشته شدند و او ، مَشك پُر از آب را براى حسين عليه السلام برد و حسين عليه السلام ، از آن نوشيد . سپس عبّاس بن على عليه السلام ، پس از برادرانش و با حسين عليه السلام ، كُشته شد . عبّاس عليه السلام از برادرانش - كه فرزندى نداشتند - ارث بُرد و پسرش عبيد اللَّه بن عبّاس نيز وارث او شد .

 محمّد بن حنفيّه و عمر [ بن على عليه السلام ] ، هر دو، زنده بودند . محمّد ، ميراث عموهاى عبيد اللَّه را به او تسليم كرد ؛ امّا عمر ، خوددارى ورزيد تا آن كه با او صلح شد و راضى‏اش كردند .[35]

1048. الأخبار الطّوال : هنگامى كه عبّاس بن على عليه السلام ، اين [ وضعيت ] را ديد ، به برادرانش : عبد اللَّه ، جعفر و عثمان ، پسران على - كه بر او و پسرانش درود باد - و مادر همگى آنها اُمّ البنين عامِرى از آل وحيد بود ، گفت : پيش‏قدم شويد - فدايتان شوم - و از سَرورتان ، حمايت كنيد تا به پاى او جان دهيد» .

 آنان ، همگى پيش‏قدم شدند و پيش روىِ حسين عليه السلام ، با سر و گلوى خود ، از او محافظت كردند .

 هانى بن ثُوَيب حَضرَمى ، به عبد اللَّه بن على ، حمله بُرد و او را كُشت . سپس به برادرش جعفر بن على حمله بُرد و او را نيز كُشت .

 و يزيد اَصبحى نيز عثمان بن على را با تير زد و كُشت . سپس به سوى او رفت و سرش را جدا كرد و نزد عمر بن سعد آمد و به او گفت : به من ، پاداش بده !

 عمر گفت : برو از اميرت (يعنى عبيد اللَّه بن زياد) بگير !

 عبّاس بن على عليه السلام ، باقى ماند و پيشِ روى حسين عليه السلام مى‏جنگيد و هر كجا حسين عليه السلام مى‏رفت ، همراهش مى‏رفت تا آن كه كشته شد . خدايش رحمت كند ![36]

1049. الإرشاد : دشمنان ، بر حسين عليه السلام حمله بردند و بر لشكرش ، غلبه كردند . تشنگى بر او شدّت گرفت . بر سيل‏بند فرات ، بالا رفت تا خود را به آب برساند و برادرش عبّاس عليه السلام ، پيشِ رويش بود . سواران ابن سعد ، راه بر او گرفتند . در ميان آنان ، مردى از بنى دارِم بود كه به آن سواران گفت : واى بر شما ! ميان او و فرات ، حائل شويد و آب را در اختيارش نگذاريد .

 حسين عليه السلام گفت : «خدايا ! او را تشنه بگذار !» .

 دارِمى ، خشمگين شد و تيرى به سوى حسين عليه السلام انداخت كه بر زير گلويش نشست . حسين عليه السلام ، تير را بيرون كشيد و دستش را زير گلويش گرفت . كفِ دستانش از خون ، پُر شد . آنها را پاشيد و سپس گفت : «خدايا ! از آنچه با پسر دختر پيامبرت مى‏كنند ، به تو شكايت مى‏كنم» . سپس به جايگاه خود ، باز گشت ، در حالى كه تشنگى‏اش ، شدّت يافته بود .

 دشمنان ، گِرد عبّاس عليه السلام را گرفتند و او را از حسين عليه السلام ، جدا كردند . عبّاس عليه السلام نيز به تنهايى با آنها جنگيد تا به شهادت رسيد . خُشنودى خداوند بر او باد !

 شركت كنندگان در قتل او ، زيد بن وَرقاء حَنَفى و حَكيم بن طُفَيل سِنبِسى بودند كه پس از آن كه زخم‏هايش افزون شد و ديگر نتوانست حركت كند [ ، او را به شهادت رساندند ] .[37]

1050. الملهوف : تشنگى حسين عليه السلام ، شدّت گرفت . از سيلْ‏بندِ فرات ، بالا رفت تا خود را به آب برساند و عبّاس عليه السلام ، برادرش نيز پيشِ رويش بود . سواران ابن سعد ، راه را بر آن دو گرفتند و مردى از بنى دارِم ، تيرى به سوى حسين عليه السلام پرتاب كرد و آن را در گلوى شريفش نشانْد . امام - كه درودهاى خدا بر او باد - ، تير را بيرون كشيد و دستش را زير گلويش گرفت تا كفِ هر دو دستش از خون ، پُر شد . سپس آن را پاشيد و گفت : «خدايا ! من از آنچه با پسر دختر پيامبرت مى‏كنند ، به تو شكايت مى‏كنم» .

 سپس ، عبّاس عليه السلام را از او جدا كردند و او را از هر سو ، در ميان گرفتند تا او را به شهادت رساندند . خداوند ، روحش را پاك بدارد ! پس حسين عليه السلام ، به شدّت گريست . شاعر ، در اين باره گفته است :

سزامندترين كس به گريه مردم بر او                جوانى است كه حسين عليه السلام را در كربلا به گريه انداخت‏

برادر او و پسر پدرش على عليه السلام‏             ابو الفضلِ آغشته به خون‏

كسى كه براى حسين عليه السلام ، از خود گذشتگى كرد و هيچ چيز ، او را خم ننمود               و با وجود تشنگى ، آب را به او بخشيد .[38]

1051. ينابيع المودّة: چون تشنگى شدّت يافت، امام عليه السلام به برادرش عبّاس فرمود:... به فرات برو و براى ما آب بياور. او گفت: اطاعت مى‏شود. پس مردانى با او همراه گرديدند؛ ولى لشكر عمر سعد، مانع شدند. عبّاس بر آنها حمله نمود و افرادى از آنها را كشت تا اين كه آنها را از آبراه دور كرده آن گاه، پياده شد و مشك را پر نمود، و مشتى آب برداشت تا بنوشد كه به ياد تشنگى حسين و خانواده‏اش افتاد. پس آب را ريخت و گفت : به خدا آب را نمى‏چشم، در حالى كه حسين و كودكانش تشنه‏اند![39]يادداشت‏

هر چند متن حاضر، فقط در منابع متأخّر آمده، ولى مى‏توان از منابع كهن، براى آن، نوعى تأييد يافت، مانند اشعار فضل بن محمد ، نواده عباس عليه السلام ، در قرن سوم كه مى‏گويد : «و با وجود تشنگى ، آب را به حسين بخشيد»[40]

 يا «براى حسين ، آب آورد ، در حالى كه خود، تشنه بود»[41] .

1052. مقتل الحسين عليه السلام ، خوارزمى : پس از عبد اللَّه بن على ، عبّاس بن على عليه السلام - كه مادر او نيز اُمّ البنين بود - ، به ميدان آمد . او - كه همان سقّاست - ، حمله كرد و چنين خواند :

به خداى عزيزتر و بزرگ‏تر ، سوگند مى‏خورم‏                سوگندى راست به حَجون‏[42] و زمزم‏

و به حَطيم‏[43] و صحن مسجد الحرام‏                 كه امروز ، پيكرم با خونم رنگين مى‏شود

در راه حسينِ پُرافتخار سابقه‏دار [ در اسلام                   ]

 پيشواى فضيلتمندان بااحترام !

 آن گاه ، هماره جنگيد تا گروهى از دشمن را كُشت و سپس ، كُشته شد .

 پس حسين عليه السلام فرمود : «اكنون ، پُشتم شكست و چاره‏ام ، ناچار گشت» .[44]

1053. المناقب و المثالب ، ابو حَنيفه نُعمان مغربى : عبّاس بن على عليه السلام ، پس از آن كه حسين عليه السلام را از آب ، باز داشتند ، به دشمن حمله مى‏بُرد و آنها را مى‏شكافت و خود را به آب فرات مى‏رساند و حسين عليه السلام و يارانش را سيراب مى‏كرد . وى در آن روزها ، «سَقّا (آب‏آور) » ناميده شد و ميان فرات و قتلگاه حسين عليه السلام كشته شد . قبر او نيز همان جاست . در آن روز ، [ دشمنان ]دست و پاهاى او را هم قطع كردند .[45]

1054. المناقب ، ابن شهرآشوب : عبّاس، سقا ، ماه بنى هاشم و پرچمدار حسين عليه السلام بود . او از ديگر برادرانش بزرگ‏تر بود و در طلب آب مى‏رفت كه بر او حمله بُردند . او هم به آنها حمله بُرد و چنين مى‏خواند :

 از مرگْ نمى‏هراسم ؛ زيرا مرگ ، ترقّى و صعودى است‏                كه مرا در پشت شمشيرها ، پنهان مى‏كند .

جانم ، سپر جان پاكيزه مصطفى باد!                من ، عبّاسم كه سقّا گشته‏ام‏

و به روز برخورد ، هراسى از شرّ ندارم .

 پس آنان را متفرّق كرد . زيد بن وَرقاى جُهَنى ، در پشت درخت خرمايى به كمين او نشست و حَكيم بن طُفَيل سِنبِسى نيز او را يارى داد و بر دست راست عبّاس عليه السلام ضربه‏اى زد [ و آن را قطع كرد ] . عبّاس عليه السلام ، شمشير را به دست چپ گرفت و به آنها حمله بُرد و چنين رَجَز مى‏خواند :

 به خدا سوگند ، اگر دست راستم را قطع كنيد               من ، هميشه از دينم حمايت مى‏كنم‏

و نيز از امام راستگو و استوارباورى‏                 كه نواده پيامبرِ پاك و امين است .

 آن گاه ، جنگيد تا ناتوان شد . حَكيم بن طُفَيل طايى ، از پشت درخت خرما به او كمين زد و بر دست چپش ضربه‏اى زد [ و آن را قطع كرد ] . عبّاس عليه السلام نيز خواند :

 اى جان ! از كافران مترس               و به رحمت خداى جبران كننده ، بشارتت باد !

همراه با پيامبر صلى اللَّه عليه و آله ، سَرور برگزيده !                    با سركشى‏شان ، دست چپم را قطع كردند

پروردگارا ! آنان را به داغىِ آتش برسان !

 پس آن ملعون ، با عمود آهنين [ به او زد و ] عبّاس عليه السلام را به شهادت رساند .

 هنگامى كه حسين عليه السلام ، او را بر [ كناره ] رود فرات ، افتاده ديد ، گريست و چنين خواند :

 «اى بدترينِ مردمان ! با كارتان ، تجاوز كرديد                و با گفته محمّد پيامبر ، مخالفت كرديد .

آيا بهترينِ پيامبران ، سفارش ما را به شما نكرد ؟                        آيا ما از نسل پيامبرِ تأييد شده نيستيم ؟

آيا زهرا عليها السلام ، مادر ماست يا شما ؟                    آيا احمد ، بهترينِ مردمان نيست ؟

نفرين شُديد و به خاطر جنايتتان ، رسوا گشتيد               به زودى ، داغىِ آتشى برافروخته را خواهيد ديد» .[46]

1055. شرح الأخبار : كسى كه عهده‏دار كشتن عبّاس بن على عليه السلام در آن روز (عاشورا) شد ، يزيد بن زياد حَنَفى بود ، و لباس و تجهيزات [ رزم ] عبّاس عليه السلام را حَكيم بن طُفَيل طايى برداشت. نيز گفته شده است كه او همدست يزيد [بن زياد ]در كُشتن عبّاس عليه السلام بود .

 پس از آن كه برادران عبّاس عليه السلام : عبد اللَّه ، عثمان و جعفر - كه همراه او قصد [ آوردن ]آب را داشتند - كشته شدند ، عبّاس عليه السلام به تنهايى و با مَشك آب ، باز مى‏گشت و به ياران عبيد اللَّه - كه ميان او و آب ، فاصله انداخته بودند - ، حمله مى‏بُرد و آنان را مى‏زد و مى‏كُشت تا از [ شريعه ] آب ، كنار روند . آن گاه ، به فرات ، وارد مى‏شد و مَشك را پُر مى‏كرد و مى‏بُرد و به حسين عليه السلام و يارانش مى‏رساند و آنان را سيراب مى‏كرد ، تا آن كه دشمنان ، بر او غلبه كردند و زخم تيرها ، او را ناتوان كرد و ميان فرات و سراپرده خيمه‏ها ، در حال بُردن آب ، او را كُشتند . قبرش نيز همان جاست . خدايش رحمت كند !

 همچنين ، دست‏ها و پاهايش را از سرِ كينه‏ورزى با او و به سبب گرفتارى‏[ هايى كه برايشان به وجود آورده بود ]و كُشتارى كه از آنها كرده بود ، قطع كردند . از اين رو بود كه او «سقّا» ناميده شد .

 فضل بن محمّد بن حسن بن عبيد اللَّه بن عبّاس بن على عليه السلام ، در اين باره ، گفته است :

 سزامندترينِ كس به گريستن مردم بر او                       جوانى است كه حسين عليه السلام را در كربلا، گريانْد

برادر او و فرزند پدرش على‏             ابو الفضلِ آغشته به خون ؛

كسى كه براى حسين عليه السلام ، از خود گذشتگى كرد و هيچ چيز ، او را خَم نكرد                و با وجود تشنگى ، آب را به او بخشيد .[47]

1056. مقاتل الطالبيّين : عبّاس بن على بن ابى طالب عليه السلام ، كنيه‏اش ابو الفضل و مادرش اُمّ البنين بود . او بزرگ‏ترين فرزند اُمّ البنين و آخرينِ برادران تنى است كه [ در كربلا ]به شهادت رسيد ... . شاعر ، در باره عبّاس بن على عليه السلام گفته است :

 سزامندترين كس به گريستن مردم بر او                       جوانى است كه حسين عليه السلام را در كربلا ، گريانْد

برادرِ او و فرزند پدرش على عليه السلام‏                       ابوالفضلِ آغشته به خون .

كسى كه براى حسين عليه السلام ، از خود گذشتگى كرد و هيچ چيز ، او را خم ننمود               و با وجود تشنگى ، آب را به او بخشيد .

 و كُمَيت بن زيد ، در اين باره مى‏گويد :

 و بى گمان ، ياد ابو الفضل ، شيرين است‏                     و شفاى جان‏ها از بيمارى است .

حرام‏زادگان ، را كُشت و او را كُشتند               گرامى‏ترين نوشنده باران از ابر را .

 عبّاس عليه السلام ، مردى با چهره‏اى نمايان و زيبا بود . او سوار بر اسبى رشيد و زيبا مى‏شد ؛ ولى پاهايش به زمين كشيده مى‏شد . به او «ماه بنى هاشم» مى‏گفتند . پرچم حسين بن على عليه السلام در روز عاشورا ، به دست او بود .

 احمد بن سعيد ، از يحيى بن حسن ، از بكر بن عبد الوهّاب ، از ابن ابى اويس ، از پدرش ، از امام صادق عليه السلام برايم نقل كرد كه فرمود : «حسين بن على عليه السلام ، يارانش را آماده كرد و پرچمش را به دست برادرش عبّاس بن على عليه السلام داد» .

 احمد بن عيسى ، از حسين بن نصر ، از پدرش ، از عمرو بن شمر ، از جابر ، از ابو جعفر باقر عليه السلام برايم نقل كرد كه فرمود : «زيد بن رُقاد جَنبى و حَكيم بن طفَيل طايى ، عبّاس بن على عليه السلام را كُشتند» .[48]

1057. تاريخ الطبرى - به نقل از هشام - : عبّاس بن على عليه السلام را زيد بن رُقاد جَنبى و حَكيم بن طُفَيل سِنبِسى‏[49] كُشتند[50] .[51]

1058. أنساب الأشراف : برخى مى‏گويند : حرملة بن كاهِل اسدى والِبى با گروهى ، هر كدام ، ضربه‏اى زدند و عبّاس بن على بن ابى طالب عليه السلام را كُشتند . و حُكَيم بن طُفَيل طايى ، لباسش را بُرد. او همچنين تيرى به سوى حسين عليه السلام انداخت كه به زره ايشان عليه السلام آويخت و حرملة بن كاهِل والِبى هم به عبد اللَّه بن حسين ، تيرى زد كه او را ذبح كرد .[52]

1059. أنساب الأشراف : حرملة بن كاهِل اسدى ، كسى است كه سر عبّاس بن على بن ابى طالب عليه السلام را آورد . و همو بود كه عباس را با حسين عليه السلام ، در كربلا كُشت .[53]

1060. تاريخ الطبرى - به نقل از موسى بن عامر - : مختار ، عبد اللَّه بن كامل را به سوى حُكَيم بن طُفَيل طايى سِنبِسى فرستاد كه [ تجهيزات و ]لباس‏هاى عبّاس عليه السلام را به تاراج برده بود و به سوى حسين عليه السلام هم تير انداخته بود و مى‏گفت : تيرم به زره حسين عليه السلام ، آويخته شد و به او آسيبى نزد . عبد اللَّه بن كامل ، نزد او آمد و وى را دستگير كرد و نزد مختار آورد .[54]

1061. عمدة الطالب : در يادكردِ فرزندان عبّاس پسر امير مؤمنان ، على بن ابى طالب عليه السلام ، كه كنيه‏اش ، ابو الفضل و لقبش سقّا بود ؛ زيرا در واقعه عاشورا ، براى برادرش آب آورد و قبل از آن كه آن را به او برسانَد ، كشته شد و قبرش نيز نزديك شريعه (راهْ‏آب) فرات ، يعنى همان شهادتگاه اوست .

 در آن روز ، پرچمدار حسين عليه السلام ، برادرش [ عبّاس عليه السلام ] بود .

 شيخ ابو نصر بخارى ، از مُفَضّل بن عمر ، از جعفر بن محمّد صادق عليه السلام ، روايت كرده است كه فرمود : «عمويمان عبّاس بن على عليه السلام ، تيزبين بود و ايمانى استوار داشت . همراه ابا عبد اللَّه عليه السلام جنگيد و آزمونى نيكو داد و به شهادت رسيد» .[55]

 خون عبّاس عليه السلام ، به گردن بنى حَنيفه است . او به هنگام شهادت ، 34 سال داشت .

 مادر او و برادرانش : عثمان ، جعفر و عبد اللَّه ، اُمّ البنين فاطمه ، دختر حِزام بن خالد بن ربيعة بن وحيد بن كعب بن عامر بن كِلاب بن ربيعة بن عامر بن صَعصَعة بن معاوية بن بَكر بن هوازِن بود . مادر اُمّ البنين هم ليلى ، دختر سُهَيل بن مالك بود و او ، پسر ابو بَرّه عامِر نيزه‏باز ، پسر مالك بن جعفر بن كِلاب بود و مادر آن دو ، عَمْره ، دختر طُفَيل بن عامر بود و مادر عَمرَه نيز كَبْشه ، دختر عُروه رَحّال بن عُتبة بن جعفر بن كِلاب و مادر كَبْشه هم فاطمه ، دختر عبد شمس بن عبد مناف بوده است .

 همچنين روايت شده كه امير مؤمنان على عليه السلام ، به برادرش عقيل - كه نسب‏شناس و در انساب و اخبار عرب ، دانا بود - ، فرمود : «بنگر و برايم همسرى بياب كه زاده دلاوران عرب باشد تا جوانى دلير [ و جنگجو ] برايم بياورد» .

 عقيل گفت : با اُمّ البنين از قبيله كِلاب ، ازدواج كن كه در عرب ، شجاع‏تر از پدران او نيست .

 امام عليه السلام نيز با او ازدواج كرد . هنگامى كه واقعه كربلا پيش آمد ، شمر بن ذى الجوشن كِلابى ، به عبّاس عليه السلام و برادرانش گفت : خواهرزادگان من ، كجا هستند ؟

 امّا آنان ، پاسخش را ندادند . حسين عليه السلام به برادرانش فرمود : «پاسخ او را بدهيد . هر چند فاسق است ؛ امّا يكى از دايى‏هاى شماست» .[56]

 آنان به او گفتند : چه مى‏خواهى ؟

 گفت : به سوى من بياييد كه شما ، در امان هستيد . خود را با برادرتان ، به كُشتن ندهيد .

 آنان به او گفتند : رويت زشت باد و آنچه آورده‏اى نيز ، زشت باد ! آيا سَرور و برادرمان را رها كنيم و به امان تو در آييم ؟ !

 عبّاس عليه السلام و سه برادرش ، در آن روز ، كشته شدند . اين شعر ، چه قدر مناسب حال آنان است كه :

 گروهى كه چون براى دفع پيشامدها ، فرا خوانده شوند                لشكر [ مقابلشان ] يا نيزه خورده‏اند و يا قامتْ شكسته شده‏اند .

آنان ، قلب‏هايشان را روى زره‏هايشان پوشيده‏اند و                       گويى براى رفتن جان‏هايشان [ از بدن‏هايشان ] ، شتاب مى‏كنند .

 در اين كه عبّاس عليه السلام بزرگ‏تر بود و يا برادرش عمر ، اختلاف است . ابن شهاب عُكبَرى و ابوالحسن اُشنانى و ابن خِداع ، روايت كرده‏اند كه : عمر ، بزرگ‏تر بوده است .

 شيخ الشرف عُبَيدِلى ، بغداديان و ابو غنائم عَمْرى ، روايت كرده‏اند كه : عمر ، كوچك‏تر از عبّاس عليه السلام بوده است و فرزندان عبّاس عليه السلام را بر فرزندان او مقدّم مى‏دارند .

 نسل عبّاس عليه السلام اندك و از طريق پسرش عبيد اللَّه هستند .[57]

1062. المُنمَّق: اُمّ البنين وحيدى، پسرش عبّاس بن على بن ابى طالب عليه السلام را مى‏چرخاند و مى‏سرود :

 او را در پناه خداى يكتا قرار مى‏دهم‏              از چشمْ‏زخم هر حسودى‏

حسودانِ ايستاده و نشسته‏                 و حسودانِ مسلمان و كافر

و حسودانِ آينده و رونده‏                  و فرزندان و پدران آنها.[58]

1063. كامل الزيارات - به نقل از ابو حمزه ثُمالى - : امام صادق عليه السلام فرمود : هنگامى كه خواستى به زيارت عبّاس بن على عليه السلام كه كنار رود فرات ، رو به روى بارگاه حسين عليه السلام است - ، بروى ، بر درگاه سايه‏بان بِايست ... . سپس ، داخل شو و روى قبر بيفت و بگو : «سلام بر تو ، اى بنده شايسته و مطيع خدا و پيامبرش و امير مؤمنان و حسن و حسين ! خداوند ، بر ايشان ، درود و سلام فرستد ! سلام و رحمت و بركات و آمرزش و رضوان خدا ، بر تو و بر روح و پيكرت باد !

 گواهى مى‏دهم و خدا را گواه مى‏گيرم كه تو ، بر همان عقيده‏اى جان دادى كه بدريان و مجاهدان در راه خدا ، [ خداخواهانِ ] خيرخواه در جهاد با دشمنان خدا ، مبالغه‏كنندگان در يارى اوليايش و دفاع كنندگان از دوستانش ، جان دادند . خدا به تو ، بهترين و فراوان‏ترين و سرشارترين جزاىِ كسانى را كه به بيعت خود وفا كردند و دعوتش را پاسخ گفتند و اختيارداران كارهايش (اولياى امورش) را اطاعت كردند ، عطا كند .

 گواهى مى‏دهم كه تو ، در خيرخواهى كوشيدى و نهايتِ توان خويش را به كار بردى . خداوند ، تو را در زمره شهيدان بر انگيخت و روحت را با ارواح سعادتمندان ، قرار داد و گسترده‏ترين منزل را ، با بهترين اتاق‏هاى بهشتى ، به تو عطا كرد و يادت را در عِليّين ،[59] بالا بُرد و تو را با پيامبران ، صدّيقان ، شهيدان و صالحان ، محشور كرد ، و چه همراهان خوبى !

 گواهى مى‏دهم كه تو ، سستى نكردى و پا ، پس ننهادى و با بينايى به كارت و پيروى از شايستگان و دنباله‏روى از پيامبران ، به سوى كارت روان شدى . خداوند ، ما و شما را با پيامبر و اوليايش ، در جايگاه نيكوكاران ، محشور نمايد ، كه او مهربان‏ترينِ مهربانان است» .[60]