101
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

به هر روی در کتاب التوحيد احاديثی که راويان آن‌ها ضعيف۱ يا ناشناخته۲ باشند به چشم می‌خورد.

سند برخی از اين احاديث نيز پيوسته نيست.۳ وی در نگاشته خود از روايات سنّی‌ها نيز احاديثی نقل کرده است.۴

در گستره نگاشته ديگر شيخ _ الإعتقادات _ نيز همين شيوه کم و بیش به چشم می‌خورد. شيخ مفيد رحمه الله در نقد خود بر نگاشته صدوق رحمه الله که تصحيح الإعتقادات نام گرفته است در چندين جا اين نکته را گوشزد می‌کند که صدوق رحمه الله در فلان ديدگاه خود بر حديثی که از نظر سند خدشه‌دار بوده، اعتماد کرده است و از اين رو نتيجه‌ای نادرست را پذيرفته است. برای نمونه شيخ صدوق در موضوع افعال بندگان بر اين پندار بود که: «أفعال العباد مخلوقة خلق تقدير لا خلق تکوين و معنی ذلک أنه تعالی لم يزل عالماً بمقاديرها»۵ گويا شيخ صدوق رحمه الله اين عبارت را از حديثی که خود در برخی نگاشته‌هايش روايت کرده است برگزيده است.۶

1.. برای نمونه از مفضل بن عمر در التوحيد دست کم ۷ روايت، از محمد بن سنان دست کم ۱۲ روايت، از عمرو بن شمر ۷ روايت، از وهب بن وهب ابو البختري۵ روايت، از سهل بن زياد دست کم۲۰ روايت به چشم می‌خورد.

2.. همان ص۳۱، ۲۸۱، ۴۶۰ (در اين سه نمونه واژه «عن رجل» به چشم می‌خورد) و نيز ص۱۲۵ حديث ۴، ص۱۳۴ حديث ۱، ۱۳۶ حديث ۸ و... .

3.. همان، ص۴۵، ۹۶، ۹۷، ۱۰۶، ۱۶۸، ۲۸۳، ۲۸۵، ۳۱۷، ۳۵۴، ۳۶۸ (در همه اين نمونه‌ها سند احاديث مرفوع است). نيز همان، ص۴۵، ۱۰۱، ۱۰۲، ۱۲۴، ۱۵۰، ۲۸۳، ۲۸۴، ۲۸۵، ۳۱۰، ۳۵۱، ۴۵۸ (در اين نمونه‌ها در سند روايت واژه «بعض‌ أصحابنا» به چشم می‌خورد که ارسال روايت را در پی می‌آورد.

4.. همان، ص۲۹، ۸۰، ۳۸۲ (اين سه نمونه از عکرمه از ابن عباس گزارش شده است)، ۱۱۶، ۱۲۰، ۳۲۷، ۳۹۷، ۴۱۶ (اين نمونه‌ها از حفص بن غياث)، نيز روايت‌های سکونی را در ص۱۸، ۹۵، ۱۰۷، ۳۸۰، ببينيد؛ برخی ديگر از روايت‌های سنّی‌ها را در ص۲۱، ۲۲، ۲۹، ۷۹، ۲۸۴ بيابيد.

5.. الاعتقادات، صدوق، ص۲۹؛ تصحيح الاعتقادات، ص۴۲.

6.. عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۱۳۲، اين روايت را شيخ از فضل بن شاذان از امام رضا علیه السلام روايت کرده است؛ الخصال، ص۶۰۸ به نقل از سليمان بن مهران اعمش از امام صادق علیه السلام برخی از راويان اين روايت در الخصال ناشناخته و برخی نيز از عامه‌اند. همین حديث را با همان سند در التوحيد، ص۴۰۶ _ ۴۰۷ نيز می‌يابيد. نيز نک: التوحید، ص۴۱۶ که آن را با عبارت «و قال عليه السلام...» به بخشی پايانی يک حديث در همین رابطه ضمیمه کرده است که نشان می‌دهد در حقيقت دو حديث جداگانه بوده است. حديث عيون أخبار الرضا علیه السلام را بدون سند در تحف العقول، ص۴۱۵ و منابع پس از آن می‌توان ديد.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
100

اين گونه عملکرد شيخ به چه معناست؟ آيا اين جز به معنای حجيت واعتبار داشتن اين احاديث از نگاه او بوده است؟

پنجم: روایت ضعیف در گستره «کلام»

پرسش پيش گفته را درباره روش شيخ در گستره کلام و عقايد نيز بايد بررسيد. چنان که می‌دانيم از نگاشته‌های کلامی شيخ صدوق رحمه الله دو کتاب: التوحيد و الإعتقادات در گستره کلام به دست ما رسيده است.

شيخ در التوحيد _ چنان که شيوه نص گرايان قم بود _ آهنگ آن داشته است که همه اعتقادهای کلامی خود را بر پايه حديث استوار کند و روشن سازد؛ وی برای اثبات یا تبیين موضوع‌های گونه گون کلامی _ از نفی تشبیه و جسمانيت خدا تا صفات ذات و صفات فعل و حدوث عالم و مشيّت و اراده و استطاعت _ یکسر از حديث سود می‌جويد.۱

البته در اين میان سخنان خود شيخ نيز در کتاب التوحيد اندک نيست ولی غالب آنها در چارچوب تبیين معنای حديث است.۲

1.. چنان می‌نمايد که به باور شيخ پس از آنکه وجود خداوند و پيامبری پيامبران و جهان آخرت از راه دلايل عقلی و معجزات استوار شد و حقانيت و عصمت امامان علیهم السلام نيز از راه تواتر و نص آشکار گشت آنگاه سخنان پيامبر و امامان علیهم السلام نه تنها درگستره احکام شرعی بلکه در گستره تبيين همه ريز موضوعهای مسئله توحيد، نبوت و معاد حجّيت دارد و جای استدلال عقلی را می‌گيرد. در آن سوی دانشوران بغدادی را پندار اين‌گونه نبود. آنان در جزئيّات مسائل توحيد و نبوت و معاد _ چنانکه خواهيم ديد _ کمتر به حديث چنگ می‌زدند _ دلايل آنان در اين گستره‌ها بيشتر آيات قرآن، ادبيات عرب و استدلال‌های کلامی بود.

2.. برای نمونه: التوحید، ص۲۵ _ ۲۷، ۶۵، ۸۴، ۱۱۹، ۱۲۵ و... .

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 62961
صفحه از 315
پرینت  ارسال به