>خدمات حدیث>تالار مطالعه>کتاب>علوم حدیث>رجال

103

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

من طریق محمد بن موسی الهمدانی و کان غیر ثقة».^۱ در اينجا ابن وليد یک روايت را به جهت آنکه یک راوی ضعيف در سند آن به چشم می‌خورد غير صحيح ناميده است. در چند جای ديگر شيخ برخی احاديث را صحيح شمرده است گو اینکه درباره سند آن احاديث اکنون چندان آگاهی نداريم.^۲ در یک جا شيخ پس از آوردن دو حديث متعارض از پس برگزيدن یکی از آن دو می‌نويسد: «و لو صحّ الخبران جمیعاً...»؛^۳ در يکجا شيخ حديثی را از یکی از نگاشته‌های فضل بن شاذان گزارش می‌کند و آنگاه سخن فضل را می‌آورد که درباره آن گفته است: «هذا حدیث صحیح علی موافقة الکتاب...».^۴ نکته برجسته در اين حديث آن است که در سند آن دست کم دو راوی شناخته شده سنی به چشم می‌خورد.^۵

شيخ خود در برخی موارد احاديثی از اهل سنت را با واژه «صحيح» توصيف کرده است.^۶

از آنچه گذشت می‌توان دريافت که واژه صحيح از نگاه شيخ هم معنای واژه معتبر در روزگار ماست بر پايه آنچه آمد اگر حديثی در نگاشته‌های شناخته شده ياران امامان علیهم السلام آمده بود يا مضمون آن با قرآن و روايات مشهور ستيز نداشت، يا با آنها هماهنگ بود يا روايتی در سوی مخالف آن از اماميّه گزارش نشده يود، يا آنکه آن حديث متفرّد نبود و یک يا چند راوی امامی ديگر نيز آن را روايت کرده بودند، چنين حديثی از ديدگاه شيخ صحيح شمرده می‌شد و شايسته آن بود که بر پايه آن عمل

1.. کتاب من لا يحضره الفقيه، ج۲، ص۵۶.

2.. همان، ج۴، ص۱۲۵ «قد وردت الأخبار الصحيحة بالأسانيد القويّـة أنّ رسول الله صلی الله علیه و آله أوصی بأمر الله تعالی إلی علی بن أبی طالب علیه السلام و... .» که به موضوع وصايت امامان _ يکی پس از ديگری _ اشاره دارد. نيز ص۱۲۷ در همین موضوع: «و قد أخرجت الأخبار المسندة الصحيحة...».

3.. همان، ج۴، ص۱۴۵.

4.. کتاب من لا يحضره الفقيه، ج۴، ص۱۸۲.

5.. نخست عبدالله بن وليد العدنی و ديگر ابو يوسف فقيه و قاضی مشهور سنی که شاگرد ابو حنيفه بوده است. نک: موسوعۀ رجال الکتب التسعة، ج۲، ص‌۳۶۵.

6.. علل الشرايع (چاپ نجف)، ج۲، ص۳۸۱ که شماری از راويان آن از اهل سنت‌اند.

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

102

شيخ مفيد رحمه الله در نقد اين ديدگاه می‌نويسد: «الصحیح عن آل محمد صلی الله علیه و آله أن أفعال العباد غیر مخلوقة لله تعالی و الذی ذکره أبوجعفر _ رحمه الله _ قد جاء به حدیث غیر معمول به و لا مرضیّ الإسناد و الأخبار الصحیحة بخلافه...».^۱

در جای ديگر شيخ مفيد بر صدوق رحمه الله خرده می‌گیرد که چرا در مسأله استطاعت بر پايه یک حديث شاذّ سخن گفته است.^۲ در جای ديگر نيز خرده شيخ مفيد بر صدوق آن است که چرا در سند احاديث کلامی در نمی‌نگرد.^۳

بر پايه آنچه گذشت می‌توان کم و بیش اطمينان يافت که شيخ در جستارهای کلامی اگر حديثی را می‌يافت که با اصول بنيادين اعتقادات شيعه هماهنگ بود وبرخی از جزئيّات مباحث کلامی را تبیين می‌کرد آن را می‌پذيرفت^۴ و بدان اعتقاد می‌يافت گرچه سند آن دارای ضعفی بود.

ششم: مفهوم واژه «صحیح» در اندیشه صدوق

شيخ صدوق رحمه الله در چندين جای از نگاشته‌های خود برخی از روايات را «الصحيحة» ناميده است؛ مراد شيخ از اين واژه چه بوده است؟

به عنوان مثال شيخ در کتاب من لا يحضره الفقيه به مناسبتی می‌نويسد: «أما خبر صلاة یوم غدیر خم...فإن شیخنا محمد بن الحسن _ رضی الله _ عنه کان لا یصحّحه و یقول إنه

1.. تصحيح الاعتقادات، ص۴۲.

2.. همان، ص۶۳ نيز نک به ص۱۲۰، ۱۲۵.

3.. همان، ص۸۸.

4.. و اساساً همان هماهنگی خود یکی از روشن‌ترین قرینه‌ها برای پذیرش یا رد روایت بود. برای نمونه‌ای از توجه به هماهنگی با باورهای پذیرفته شده به عنوان ملاکی برای رد و قبول روایت در ادوار کهن تر گفتگوی زراره با امام باقر علیه السلام دربارۀ میراث جدّ خواندنی است. زراره در آنجا کتابی را که املای رسول خدا و خط امام علی علیهما الصلاة و السلام بود و امام به وی نشان داده بودند باطل و بی اعتبار می‌داند به این دلیل که: «هُوَ خِلَافُ مَا النَّاسُ عَلَيْه‏» ( الکافی، ج۷، ص۹۴).

نام منبع :

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

پدیدآورنده :

امین حسین پوری (پديدآورنده)

تعداد جلد :

1

حدیث ضعیف

یکی از موضوعات مهمی که بخش قابل توجهی از گفتگو‌های رجالی و نگاشته‌های فراهم آمده در این دانش را به خود اختصاص داده است موضوع «تقسیم چهارگانه حدیث» است. این موضوع از جمله همان مباحث مهم رجالی است که هرگونه قضاوت درباره آن مستقیماً بر چگونگی ارزیابی حدیث از سوی یک فقیه یا به طور کلی هر پژوهشگر حوزه معارف اسلامی اثر می‌گذارد و طبعاً گستره آموزه‌های منتسب به دین نیز در پرتو آن قضاوت گسترش می‌یابد یا مضیق و محدود می‌گردد و از همین جاست که بررسی موضوع حدیث ضعیف و چگونگی تعامل با آن اهمیت و ضرورت می‌یابد.
بر پایه بخش‌بندی یاد شده که از سده هفتم در حوزه فقه و رجال شیعه پدید آمده است حدیث یا به سخن ژرف‌تر، سند هر حدیث یکی از این گونه‌هاست: صحیح، حسن، موثّق یا ضعیف؛ باز می‌دانیم که پیشینیان حدیث و فقه شیعه پیش از پیدایش این تقسیم درباره گونه‌های احادیث _ از نگاه اعتبار _ دیدگاهی دیگر داشته‌اند.

نتیجه جستجو برای « »