117
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

دانست که شرايط اجتماعی گرداب‌گون و مبهم تا چه اندازه می‌تواند ديدگاه‌ها را درباره یک راوی ديگرگون کند.

کمترين پيامد اين اختلاف‌ها آن بود که ياران امامان علیهم السلام درباره نماز خواندن پشت سر کسی که ديدگاه‌های کلامی مخالف آنان داشت به سختی به ترديد می‌افتادند؛۱ و دير زمانی نگذشت که شيخ مفيد رحمه الله دادن زکات را به آن دسته از شيعیان که به جبر و تشبیه معتقد بودند۲ تحريم کرد. در همین روزگاران دامنه اين طرد کردن‌ها به مسائل فقهی و اصولی نيز کشيده شد. در آغازين دهه‌های سده چهارم فقيه بلند آوازه شيعی محمدبن احمد بن الجنيد نگاشته‌های ارجمندی از خود به يادگار نهاد۳ اما از آنجا که به قياس در فقه معتقد بود۴ هيچ یک از نگاشته‌های او مورد اعتنا و پذيرش شيعیان آن روز قرار نگرفت.۵

2. مسأله غلوّ

درباره غاليان تاکنون کم وبیش سخن‌ها گفته‌اند. در سال‌های اخير برخی پژوهش‌ها فراهم آمده است که تا اندازه‌ای از برخی گوشه‌های مسأله غلوّ و کارکردهای غاليان بويژه در سه سده نخستين هجری پرده برانداخته‌اند.۶

1.. رجال الکشّی، ص۴۹۵ و ۲۷۹. نيز نک به: الأمالی، صدوق، ص۳۵۲.

2.. المسائل السرويّـة، ص۶۹.

3.. الفهرست، طوسی، ص۲۰۹ «... و کان جيّد التصنيف حَسنَه».

4.. همان و نيز رجال النجاشی، ص۳۸۸. او خود در پاسخ به جوّی که در آن روزگار در ستيز با او به راه افتاده بود دو کتاب نگاشت «کتاب کشف التموية و الألباس علی أغمار الشيعة فی أمر القياس» و «کتاب اظهار ما ستره اهل العناد من الرواية عن أئمة العترة فی أمر الاجتهاد»: همان، ص۳۸۷ و ۳۸۸.

5.. الفهرست، طوسی، ص۲۰۹. نيز ر. ک: المسائل السرویّـة، ص۷۳، ۷۵؛ المسائل الصاغانيه، ص۵۸ و ۵۹. با آنکه عمل به قیاس در میان شیعیان _ حتی در سدۀ دوم هجری _ بی‌سابقه نبود. در این باره نک: قرب الإسناد، ص۳۵۶. حتی برخی از یاران بزرگ امامان علیهم السلام در دورۀ حضور به پیروی از قیاس متهم می‌شدند هر چند به عقیدۀ برخی محققان دیدگاه‌های آنان با حقیقت قیاس به مفهوم مصطلح آن کاملاً متفاوت بوده است. در این باره نک: مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ص۳۶ _ ۳۵.

6.. نک: غاليان؛ کاوشی در جريان‌ها و برآيند‌ها تا پايان سدۀ سوم، نعمت الله صفری فروشانی، مشهد: آستان قدس رضوی، بنياد پژوهش‌های اسلامی، ۱۳۸۸ ﻫ . ش.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
116

ذکر الفضل۱ من رجوعهما عن الوقیعة فی یونس و لعلّ هذه الروایات کانت من أحمد قبل رجوعه و من علی مداراة لأصحابه... .۲

وی همچنين می‌نويسد:

فما حکاه هذا الرجل عن الإمام علیه السلام... لا یلیق به إذ کانوا منزّهین عن البذا و الرفث و السفه... .۳

بر پايه برخی گزارش‌ها سبب اين تکفيرها گاه نکته‌هایی بسيار ساده و کم اهميت بوده‌اند. نمونه را گاه به جهت آنکه کسی دراستدلال خود کلام خدا را به چوبی تشبیه کرده بود او را کافر می‌شمردند.۴

اين‌گونه کشمکش‌ها و نسبت‌ها تا دهه‌های بعد نيز دنبال شد. محمد بن جعفر الأسدی (م312ق) که از استادان کلينی۵ و از وکيلان امام زمان علیه السلام در منطقه ری به شمار می‌آمد۶ به جبر و تشبیه متهم شد۷ و یکی ديگر از شيعیان روزگار وی ردّيه‌ای بر برخی اعتقادات او نگاشت.۸ شگفت آنکه الأسدی خود روايت‌هایی را درباره ردّ رؤیت خداوند و نفی جسمانيت پروردگار روايت کرده است.۹ و از همين جا می‌توان

1.. مراد کشّی فضل بن شاذان است. نک: رجال الکشّی، ص۴۹۶.

2.. همان، ص۴۹۷.

3.. همان.

4.. همان، ص۲۸۰: داستان نشستی که در آن نزديک به ۱۵ تن از متکلمان برجسته از شاگردان امام صادق علیه السلام حاضر بوده‌اند. در اين نشست پس از مناظره‌هايی میان هشام بن سالم و هشام بن الحکم، عبدالرحمن بن الحجّاج که خود از ياران بزرگ امام صادق علیه السلام بوده است رو به هشام بن الحکم می‌کند و می‌گويد: «کفرت والله بالله العظيم وألحَدتَ فيه؛ وَيحَک ! ماقَدَرتَ أن تُشبه بکلام ربک الا العود يُضربُ به...» گرچه شايد نتوان گفت عبدالرحمن به جدّ آهنگ تکفير هشام را داشته است ولی به هر روی چنين واکنش دست کم نشان از کشاکشی ناخوشايند میان دو دسته از ياران آن بزرگواران داشت.

5.. معجم رجال الحديث، ج۱۶، ص۱۷۹.

6.. کمال الدين، ص۴۸۸ ، ؛ الغيبة، طوسی، ص۴۱۵و ۴۱۶.

7.. رجال النجاشی، ص۳۷۳.

8.. همان، ص۱۴۰.

9.. الکافی، ج۱، ص۹۵ حديث ۱، ص۹۹ حديث ۱۱، ص۱۰۰ حديث ۳، ص۱۰۵حديث۴، ص۱۰۶ حديث ۶ و ۷ و... شگفت‌تر آنکه استاد نجاشی، احمد بن نوح سيرافی را نيز در آن روزگار به اعتقاد به رويت خداوند و برخی ديگر از پندارهای نادرست متهم می‌کردند ( الفهرست، طوسی، ص۸۴).

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 64104
صفحه از 315
پرینت  ارسال به