125
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

سخن شيخ در رجالش اين حقيقت را بیش از پيش هويدا می‌کند. وی می‌نویسد: «کوفی ثقة و یضعّفه قومٌ روی فی مولد القائم علیه السلام أعاجیب».۱ از ديدگاه شيخ او راستگو بوده است ولی چنان می‌نمايد که گروهی از آن رو که احاديث «اعاجيب» درباره میلاد امام زمان علیه السلام روايت کرده است او را شايسته چنان تضعيف‌ها می‌دانند.۲

در چنين فضا شگفت نيست که نجاشی درباره او نويسد: «کان ضعیفاً فی الحدیث قال أحمد بن الحسین کان یضع الحدیث وضعاً و یروی عن المجاهیل و سمعت من قال:‌کان أیضاً فاسد المذهب و الروایة و لا أدری کیف روی عنه شیخنا النبیل الثقة ابو علی بن همام و شیخنا الجلیل الثقة أبو غالب الزراری _ رحمها الله _ ولیس هذا موضع ذکره».۳

پيشتر خوانديم که دفاع ابوغالب از جعفر بر پايه شناختی از نزديک و آشنایی چندين ساله بنا شده بود حالی که اين گونه تضعيف‌ها در فضایی پديد آمد که گزارش هر گونه سخن که مردمان آن روز اعاجيبش می‌خواندند غلوّ و ارتفاع به شمار می‌رفت. از گزارش‌های پراکنده منابع رجالی و تاریخی می‌توان حضور دو گونه گرایش یا سلیقه فکری را در میان ياران امامان علیهم السلام ردیابی کرد:

الف_ راويانی که بیشتر با احاديث فقهی و حلال و حرام یا احادیث حوزه کلام_ البته با صبغه‌ای که در آثار دانشمندانی همچون هشام و یونس دیده می‌شود _ سرو کار داشتند.

ب_ راويانی که بیشتر در کار گستراندن احاديث معرفتی و مناقب و فضائل اهل بیت علیهم السلام فعال بودند. و یا در حوزه فقه نقش چندانی نداشته‌اند و یا اگر هم در حوزه

1.. رجال الشیخ، ص۴۱۸.

2.. جالب است که همان واژه‌‌ای را که بدان احاديث جابر جعفی را توصيف کرده‌اند، دربارۀ احاديث جعفر نيز به کار برده‌اند. اين نيز می‌تواند نشانه ای باشد بر آنکه درونمايۀ هر دو دسته روايات همان بوده است که در آن روزگار آنها را انديشه‌های غاليانه می‌خوانده‌اند.

3.. رجال النجاشی، ص۱۲۲.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
124

غبار آلود شدن فضا درباره مسأله غلوّ و جدا نساختن دقيق مرز انديشه‌های غاليانه از جز آن، پيامدهای ناگوار خود را تا روزگار نگارش نگاشته‌های رجالی در پی داشت.

همين فضا سبب شد داوری رجاليان _ که دست کم بیش از یک قرن با آن روزگار فاصله داشتند _ درباره برخی از راويان با حقیقت واقع ناسازگار باشد.۱ نمونه دیگری علاوه بر نمونه‌های یاد شده را در دیدگاه رجالیان درباره جعفر بن محمد بن مالک الفزاری می‌توان ديد. ابو غالب زراری (م368ق) که خود از بزرگان حديثی شيعه به شمار می‌آمد به گاه برشمردن نام استادان خود درباره وی می‌نويسد: «و جعفربن محمد بن مالک الفزاری البزّاز و کان کالّذی ربّانی _ لأنّ جدّی محمد بن سلیمان حین أخرجنی من الکتّاب جعلنی فی البزّازین عند ابن عمّه الحسین بن علی بن مالک _ و کان أحد فقهاء الشیعة و زهّادهم و ظهر من بعد موته من زهده مع کثرة ما کان یجری علی یده أمرٌ عجیب لیس هذا موضع ذکره».۲

در حالیکه ابو غالب جعفر را این‌گونه می‌ستاید امّا در همان روزگار ابن وليد (م343ق) جعفر را از شمار راويان شايسته اعتماد در کتاب نوادر الحکمه محمد بن أحمد بن يحیی أشعری جدا می‌کند.۳ چندی پس از آن ابن غضائری در سخنی سخت درشت می‌نويسد: «کذّابٌ متروک الحدیث جملة و کان فی مذهبه ارتفاعٌ ویروی عن الضعفاء والمجاهیل و کلّ عیوب الضعفاء مجتمعة فیه».۴

گرچه ابن غضائری یکی از ضعف‌های او را روايت از ضعيفان و ناشناختگان می‌داند اما جای اين پرسش هست که: آيا هر که از ضعفاء و مجاهيل روايت کند لزوماً کذّاب است؟ خوشبختانه سخن ابن غضائری «و کان فی مذهبه إرتفاعٌ» ردّ پای آغازين دليل تضعيف او را بر می‌نمايد. در اينجا نيز مسأله غلوّ بار ديگر خود رانشان میدهد.

1.. سخن ابن غضائری دربارۀ معلی را پیشتر آوردیم. نجاشی نیز دربارۀ او دارد که: «ضعيف جداً لا يعوّل عليه». رجال ‏النجاشی، ص۴۱۷.

2.. رسالۀ أبی غالب الزّراری إلی ابنه، ص۱۵۰.

3.. رجال النجاشی، ص۳۴۸، الفهرست، طوسی، ص۲۲۲.

4.. رجال ابن الغضائری، ص۴۸.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 77332
صفحه از 315
پرینت  ارسال به