دوم: اعتماد به برخی نگاشته‌های راویان فاسد المذهب و ضعیف

جز در پيشگفتار، شيخ در متن کتاب نيز پس از ياد کرد نام برخی از راويان ضعيف اين نکته را يادآورمی شود که گرچه اين افراد، ضعيف بوده‌اند اما شيعیان کتاب‌های آنها را می‌پذيرفته‌اند. وی در باره یکی از این افراد می‌نويسد: «طلحة بن زید له کتاب و هو عامی المذهب إلا أنّ کتابه معتمد‌»؛^۱ نيز در جایی ديگر پس از ياد کرد نام علی بن الحسن الطاطری و اینکه واقفی ای کنيه توز وسخت متعصب بوده است، می نويسد: «و له کتب فی الفقه رواها عن الرجال الموثوق بهم و بروایاتهم فلأجل ذلک ذکرناها».^۲

بر پايه اين سخن شيخ، واقفی و کژ انديش بودن طاطری سبب نمی‌شد که در آن روزگاران از پذیرش برخی کتاب‌های او که روایات آن‌ها را از راویان ثقه و قابل اعتماد گرفته بود خودداری کنند. چنانکه پس از اين خواهيم ديد شيخ همين روش را در نگاشته گرانسنگ فقهی خود تهذيب الأحکام نیز به کار بسته است.

شيخ در جایی ديگر در شرح حال فقيه برجسته کوفه در پايان سده سوم علی بن حسن بن فضّال می‌نويسد: «ثقة کوفی کثیر العلم، واسع الروایة و الأخبار، جید التصانیف، غیر معاند و کان قریب الأمر إلی أصحابنا الإمامیة القائلین بالإثنی عشر».^۳

در اينجا نيز چنانکه می‌بینید شيخ بر کتابهای یک فطحی مذهب اعتماد کرده است و نگاشته‌های او را خوب می‌شمارد. در آن روزگاران بسياری از راويان امامی مذهب نگاشته‌های اصحاب امامان پيشين بويژه کتاب‌های ياران امام باقر علیه السلام و امام صادق علیه السلام را از ابن فضّال روايت می‌کرده‌اند.^۴ اين خود گوياترين گواه بر آن است

1.. همان، ص۱۴۹.

2.. همان، ص۱۵۶.

3.. همان.

4.. رجال الکشّی، ص۵۳۰؛ بر پايۀ سخن عياشی دربارۀ ابن فضّال که می‌گويد: «و لم يکن کتاب عن الأئمّۀ من کلّ صنف إلّا و قد کان عنده و کان أحفظ الناس...».

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

144

۴. شيخ طوسی، ديدگاه رجالی او و جايگاه حديث ضعيف در آن

شيخ ابو جعفر محمد بن حسن طوسی را بايد پس از ابو العباس نجاشی برجسته‌ترين رجال شناس مکتب بغداد به شمار آورد. وی فهرست خود را به گمان بسيار، پيش از کتاب نجاشی نگاشته است.^۱ از کتاب‌های رجالی مکتب حديثی بغداد تنها اين دو کتاب در کنار رجال شيخ طوسی و رجال ابن غضائری به جا مانده است. رجال شیخ البته به آهنگ ياد کرد ياران امامان علیهم السلام نگاشته شده است وآن‌گونه داده‌ها که ما را در اين گفتار به کار آيد در آن اندک است. هم از اين رو گريزی نيست که سخن را تنها درباره دو فهرست به جا مانده از سده پنجم هجری بگسترانيم و نتيجه‌هایی را که از بررسی اين دو کتاب بدست می‌آوريم در کنار نتيجه گفتار پسين (= رجال ابن غضائری) و آن چه پیشتر در باره رجال الکشی آوردیم، گذاريم و از بر آيند اين چند دسته از داده‌ها ديدگاه رجاليان آن روزگار را برنمائيم.

يکم: کتاب‌های مورد اعتماد از راویان فاسد المذهب

اولين نکته درباره حديث ضعيف و نگاه شيخ به آن را می‌توان از پيشگفتار الفهرست دريافت. وی در آنجا ضمن اشاره به اینکه در کتاب خود از مدح و قدح نویسندگان معرفی شده نیز سخن می‌گوید می‌نويسد:

... لأنّ کثیراً من مصنّفی أصحابنا و أصحاب الأصول ینتحلون المذاهب الفاسدة و إن کانت کتبهم معتمدة‌.^۲

اين سخن شيخ روشن‌ترين نشانه بر اعتماد پيشينيان به رواياتی است که در چند سده بعد ضعيف خوانده شد و گروهی از پسينيان از پذيرفتن آن به سختی تن می‌زدند.

1.. نک: الفهرست، طوسی، ص۱۷ و ۱۸ از پيشگفتار محقق کتاب.

2.. همان ص۳۲.

نام منبع :

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

پدیدآورنده :

امین حسین پوری (پديدآورنده)

تعداد جلد :

1

حدیث ضعیف

یکی از موضوعات مهمی که بخش قابل توجهی از گفتگو‌های رجالی و نگاشته‌های فراهم آمده در این دانش را به خود اختصاص داده است موضوع «تقسیم چهارگانه حدیث» است. این موضوع از جمله همان مباحث مهم رجالی است که هرگونه قضاوت درباره آن مستقیماً بر چگونگی ارزیابی حدیث از سوی یک فقیه یا به طور کلی هر پژوهشگر حوزه معارف اسلامی اثر می‌گذارد و طبعاً گستره آموزه‌های منتسب به دین نیز در پرتو آن قضاوت گسترش می‌یابد یا مضیق و محدود می‌گردد و از همین جاست که بررسی موضوع حدیث ضعیف و چگونگی تعامل با آن اهمیت و ضرورت می‌یابد.
بر پایه بخش‌بندی یاد شده که از سده هفتم در حوزه فقه و رجال شیعه پدید آمده است حدیث یا به سخن ژرف‌تر، سند هر حدیث یکی از این گونه‌هاست: صحیح، حسن، موثّق یا ضعیف؛ باز می‌دانیم که پیشینیان حدیث و فقه شیعه پیش از پیدایش این تقسیم درباره گونه‌های احادیث _ از نگاه اعتبار _ دیدگاهی دیگر داشته‌اند.

نتیجه جستجو برای « »