را شاذّ می‌خوانَد ديدگاه خود را به دست می‌دهد ؛گو اینکه ممکن است در حقيقت چنين نباشد و احاديث فراوان آن حديث را تأييد کنند.‌^۱

مفيد در همه جا محک‌های پيش‌گفته برای سنجش روايت‌ها را يکسان به کار نبرده است از اين رو دشوار است که بتوان ساز و کاری قطعی را برای ارزيابی احاديث کلامی از ديدگاه شيخ بر داشت نمود. اما دست کم می‌توان گفت توجه شيخ در گستره کلام نخست به آيات قرآن و سپس به خبرهای متواتر بود. آنگاه به اجماع اماميّه در می‌نگريست و اگر هيچ یک از اين راه‌های علم آور سودمند نمی‌افتاد از احاديثی که خود آنها را «صحيح» می‌خواند ياری می‌گرفت و بدانها استناد می‌کرد.^۲ روشن است که اين احاديث نبايد کاستی‌های پيش گفته را می‌داشتند. برای نمونه نبايد شاذّ باشند يا تنها از متهمان به غلوّ گزارش شده باشد. در اين میان اگر حديثی را یک يا چند راوی ضعيف روايت می‌کردند ولی با روايت‌های راويان ثقه هماهنگ بود مفيد از پذيرش آن تن نمی‌زد.‌‌‌‌‌‌ اما اگر روايت راوی ضعيف از اين پايه نيز پائين‌تر بود _ يعنی نه راويان ثقه آن را روايت کرده بودند و نه دليلی از قرآن يا عقل يا اجماع تأییدگر آن بود _ او در پذيرش آن توقف می‌کرد^۳ و به گفته خود آن را در «حيّز ممکن» می‌نهاد.‌^۴ مفيد در هنگام کاربرد واژه صحيح برای یک روايت _ یا دسته‌ای از روايت‌ها _ هم به سند وهم به متن آن _ و البته بیشتر به متن _ در می‌نگريست. کاربرد اين واژه بدان

داشت از هيچ رو نمی‌پذيرفت و به کنار می‌نهاد.‌^۱ گونه گونی گزارش‌های یک حديث _ اگر درون مايه آن اندکی پذيرفتنی بود _ دست کم سختگیری در پذيرش آن را به همراه می‌آورد.‌^۲ با اين همه فراگیرترين محک ارزيابی حديث از ديدگاه شيخ آن بود که آيا درون مايه آن حديث شاذّ است يا نه؟ وی خود بارها بر کسانی که آنها را «اصحاب الحديث» می‌خواند خرده می‌گیرد که چرا احاديث درست و نادرست را درهم می‌آميزند و به آنها در نمی‌نگرند؟^۳ نيز مفيد در چند جا پاره‌ای از ديدگاه‌های صدوق رحمه الله را از آن رو که بر پايه برخی احاديث شاذّ استوار شده بود نمی‌پذيرد. نمونه را صدوق بر پايه برخی احاديث بر آن رفته بود که امامان درباره هر گونه سخن گفتن از قضا و قدر به شيعیان زنهار داده‌اند.‌^۴ شيخ مفيد در نقد اين ديدگاه می‌نگارد: «عوّل أبو جعفر _ رحمه الله _ فی هذا الباب علی أحاديث شواذّ».^۵ نيز مفيد در موضوع «استطاعت» ديدگاه صدوق را که بر پايه یک حديث از امام کاظم علیه السلام فراز آمده بود نمی‌پذيرد و می‌نويسد: «الذی رواه أبو جعفر عن أبی الحسن موسی علیه السلام فی الاستطاعة حدیث شاذّ»^۶ .^۷

بر پايه آنچه گذشت، اگر درون مايهحديثی شاذّ بود گرچه راويانش همگی ثقه بودند آن حديث شايسته پذيرش نبود. البته نيک روشن است آنگاه که مفيد حديثی