173
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

باری، سیّد درنگاشته‌های خود بارها اين باور را گوشزد کرده است که: «أخبار الآحاد عندنا لا توجب علماً و لا عملاً و لا یصحّ الاستدلال بها علی حکم من الأحکام»۱ و در جایی ديگربا بیانی آشکار تر: «العلم الضروری حاصل لکل مخالف الإمامیة أو موافق بأنهم لا یعملون فی الشریعة بخبر لا یوجب العلم وأن ذلک صار شعاراً لهم یعرفون به کما أن نفی القیاس فی الشریعة من شعارهم الذی یعلمه منهم کل مخالط لهم».۲

به باور سيّد راه‌های رسيدن به احکام شرعی تنها ظواهر قرآن۳ و آن بخش از سنّت رسول خدا صلی الله علیه و آله است که در ثبوت آن گفتگویی نباشد۴ يا خبرهای متواتر۵ يا اجماع شيعیان۶ ؛وی بويژه بر اجماع بسيار پای می‌فشرد و در راه استوار سازی احکام شرعی از آن بسی سود می‌جست زيرا اجماع شيعیان را راهی برای پرده برداشتن از ديدگاه امام معصوم علیه السلام می‌دانست.‌۷

بدين سان سيّد به نگاشته‌های محدثان آن روزگار نيز چندان خوشبین نبود. وی بر آن می‌رفت که: «فأمّا أصحاب الحدیث فإنهم رووا ما سمعوا وحدّثوا به ونقلوا عن أسلافهم و لیس علیهم أن یکون حجة و دلیلاً فی الأحکام الشرعیة أو لا یکون کذلک فإن کان فی أصحاب الحدیث من یحتجّ فی حکم شرعی بحدیث غیر مقطوع علی صحته فقد زلّ و زوّر».۸ وی در جای ديگر درباره روايتی که کلينی رحمه الله در الکافی آورده و از ديد او پذيرفتنی نبوده است می‌نويسد: «‌و‌هذا الخبر المذکور بظاهره یقتضی تجویز المحال المعلوم بالضرورات فساده و إن رواه الکلینی رحمه الله فی کتاب التوحید فکم روی هذا الرجل و غیره من أصحابنا رحمهم الله

1.. رسائل الشريف المرتضی، ج۲، ص۶۰.

2.. همان، ج ۳، ص۳۰۹.

3.. همان: ج۱، ص۲۰۹.

4.. همان.

5.. همان: ج۱، ص۷، ۱۱، ۱۷، ۲۲.

6.. همان ج۱، ص۲۰۵ و ج۲، ص۳۶۶ و بسيارجای ديگر.

7.. همان ج۱، ص۲۱۱.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
172

شاگردان شيخ مفيد رحمه الله به شمار می‌آيند گو اینکه سيّد ساليانی نيز در جايگاه استادی شيخ طوسی بوده است. در یک نگاه فراگیر برجسته‌ترين ويژگی سيّد مرتضی رحمه الله متکلم بودن وی است. اثر گذاری نگاه کلامی بر انديشه وی تا بدان پايه است که با گذری کوتاه بر نگاشته‌های به جا مانده از وی درمی يابیم که فقه و حديث واصول وی نيز سخت از انديشه کلامی وی اثر پذيرفته است. چنانکه پيش از اين گذشت، عقل‌گرایی در این مکتب با سيّد به فراز خود رسيد. سيّد پس از درگذشت استاد خود شيخ مفيد (م413ﻫ) تا سال (436ﻫ) که از دنيا رفت سرپرستی شيعیان را به دست داشت و آنان را در دانش‌های گوناگون پناه و مرجع بود. جايگاه سيّد دراين روزگار بیست و چند ساله سبب شد بسياری از انديشه‌های کلامی حديثی وی خواه ناخواه چونان ديدگاه همه يا بیشتر شيعیان آن روز شناخته شود.۱ دست کم در حوزه عراق و بويژه بغداد آن روز چنين بود. نه تنها در روزگار وی که تا نزديک به یک و نيم سده پس از درگذشت وی _ يعنی آنگاه که ابن ادريس حلی (م598ق) «السرائر» خود را می‌نگاشت _ ديدگاه‌های حديثی، اصولی و فقهی وی همچنان جايگاهی درخور درميان ديگر ديدگاه‌های انديشوران شيعی داشت.

يکم: سيّد مرتضی و خبر واحد

بی‌گمان برجسته‌ترين ديدگاه حديثی سيّد «کنار نهادن یکسره خبر واحد» است. پيش از اين دربخش خبر واحد درباره تحلیل این دیدگاه و نسبت آن با اندیشه‌های دیگر دانشمندان متقدّم شیعه سخن گفتیم به هر روی از روزگار شيخ مفيد رحمه الله و بويژه با رسيدن سيّد به جايگاه سرپرستی شيعیان بغداد اين ديدگاه چونان شاه بیت ديدگاه‌های دانشوران شيعی زبانزد شد تا آنجا که مخالفان شيعه نیز آنها را بدين ديدگاه می‌شناختند.

1.. شاید به همین علت باشد که ابو اسحاق شیرازی در اللمع، ص۲۱۱ انکار حجّیّت خبر واحد را _ در هر شرایطی _ به عنوان دیدگاه «رافضه» مطرح می‌کند و به اختلاف میان شیعیان اشاره نمی‌نماید با آن‌که ۱۶ سال پس از شیخ طوسی رحمه الله از دنیا رفته است.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 62955
صفحه از 315
پرینت  ارسال به