برای نمونه وی از حفص بن غياث،^۱ غياث بن کلوب^۲ و سکونی،^۳ ده‌ها روايت در موضوع‌های واجب و حرام روايت کرده است.

شيخ به روايت‌های واقفيان يا فطحيان نيز بسیار استناد کرده است. برای نمونه در تهذيب ده‌ها روايت از علی بن ابی حمزه، عبدالله بن بکير و مانند آنها به چشم می‌خورد.

شيخ به برخی روايت‌های راويان ضعيف که ديگران نيز هماهنگ با آن را روايت کرده‌اند یا می‌توانست توجیه قابل قبولی داشته باشد عمل می‌کرده است‌.‌^۴

بنابراين گمان می‌کنم دراين سخن گفتگویی نباشد که شيخ به آنچه در عدة الاصول فراز آورده بود پيشتر در عمل گردن نهاده بود و بر پايه آن روايت‌ها را بر می‌رسيد.

چهارم: محک‌های شيخ برای ارزيابی روايت‌ها

پس از آنکه ديدیم شيخ با روايت‌های راويان ضعيف چگونه روبرو می‌شده است اکنون در اين جستار پرسش آن است که: «شيخ چه روايت‌هایی را ضعيف (= بی‌اعتبار) می‌دانسته است؟ به ديگر سخن چه محک‌ها و نشانه‌هایی شيخ را بر آن می‌داشت که بر اعتبار یک روايت خرده گیرد و آن را نپذيرد؟

نگاشته شيخ در گستره حديث‌های فقهی: تهذيب الأحکام و الاستبصار ژرف نگريست. اما پيش از آن اين نکته را گوشزد کنیم که فلسفه پديد آمدن اين دو کتاب گره‌گشایی از تعارض میان روايت‌ها بود. اين نکته پيامدهایی را بدنبال داشت مانند آنکه شیخ برای فرو کاستن از اعتبار یکی از دو روايت متعارض بر آن خرده‌ای بگیرد تا بتواند به گونه‌ای آن را کنار نهد و تعارض را از میان برد يا ديدگاه خود را استوار سازد. يا آنکه یکی از آن دو روايت را _ که با ديدگاه وی همساز نبود _ به گونه‌ای ويژه تفسير کند تا با روايت پذيرفته وی همسو شود حالی که اگر نيک بنگريم شايد چنان تفسير را برای آن روايت درست نيابیم. نیز شاید در نگاه نخست آن اشکال شیخ بر یکی از آن دو روایت را با مبانی خود وی در حوزه اصول و رجال ناسازگار ببینیم اما اين از پيامدهای فلسفه پديداری اين دو کتاب است و نبايد آن را ستيز میان ديدگاه‌های شيخ پنداشت. آيت الله سيستانی اين نکته را به خوبی چنين توضیح داده‌اند: «...فإن الشیخ قد تکفّل فی التهذیبین لحلّ ظاهرة التعارض بین الأخبار و ذلک مما ألجأه أحیاناً إلی اتباع الأسلوب الإقناعی فی البحث المتمثل فی حمل جملة من الروایات علی بعض المحامل البعیدة أو المناقشة فی حجیتها ببعض الوجوه التی لا تنسجم مع مبانیه الرجالیة و الأصولیة المذکورة فی سائر کتبه و هذا ظاهر لمن تتبّع طریقته (قدّس سرّه) فی الکتابین و لتوضیحه و ذکر الشواهد علیه مجال آخر وعلی هذا فلا یمکن الاستناد إلی ما ذکره فی التهذیبین خلافاً لما صرّح به هو فی کتاب العدة أو ذکره غیره من أعلام الرجالیین».^۱

اکنون و پس از اين گوشزد بنگريم که شيخ در اين دو کتاب با روايت‌های ضعيفان يا روايت‌هایی که سندی پيوسته نداشته‌اند چگونه روبرو شده است:

شيخ در اين دو کتاب به روايت‌های برخی راويان سنی که خود در عدّة روايت‌های آنها را پذيرفته می‌دانست برای استوارسازی یک حکم شرعی فراوان چنگ زده است.