شذوذ یک روايت

آنگاه که یک روايت با روايت‌هایی فراون يا شيوه عملی شيعیان در یک موضوع ناهمخوان بود آن روايت از نگاه شيخ^۱ شاذّ به شمار می‌آمد وشايسته پذيرش نبود.‌ چنين روايت _ گرچه در چند «أصل‌» پياپی روايت شده باشد _ از آنجا که تنها یک تن آن را گزارش کرده است اعتباری ندارد.^۲ روشن است که شيخ از آن جهت چنين روايت را کنار می‌نهاد که روايت‌های ديگر نوعی علم اجمالی تعبّدی را به همراه می‌آورند ولی چنين روايت تنها گمان آور بود و آنگاه که گمان و علم با هم بستيزند بی‌شک علم برتر است.

گونه‌گونی گزارشهای یک حديث (= اضطراب)

اگر یک روايت به چند گونه گزارش شود آن سان که نتوان آنها را در کنار هم پذيرفت از نگاه شيخ نمی‌توان آن را پذيرفت. اين گونه احاديث را دانشيان حديث مضطرب ناميده و گونه‌هایی را برای آن بر شمرده‌اند. شيخ بارها احاديثی را از آن رو که مضطربند به کنار نهاده است.‌^۳ شيخ گاه گونه‌گونی سند حديث یا متن آن را

1.. البته گوشزد اين نکته بايسته است که نگاه شيخ به حديث شاذّ با تعريفی که سنّی‌ها در آن روزگار از اين حديث داشتند و پس از چندی به گسترۀ حديث شيعه نيز راه يافت کاملاً ديگرگون بود. گواه اين سخن آن است که شيخ در چند نمونه روايتی را که يک راوی ضعيف يا مجهول گزارش کرده و با روايت‌های ديگر ناهمگون است شاذّ خوانده است؛ در زبان دانشيان مصطلح الحديث چنين روايت را منکر می‌نامند و نه شاذّ. بر اين اساس تردیدی نمی‌ماند که خواست شيخ از اين واژه معنای واژگانی آن بوده است و نه معنای اصطلاحی. برای برخی از اين روايت‌ها نک: تهذيب الأحکام، ج۱، ص۱۸، ۱۵۷، ۲۱۹، ج۲، ص۲۱۳، ۲۷۱، ۳۵۰، ۳۶۰؛ ج۳، ص۴۰ و... .

2.. همان، ج۱، ص۲۱۹: «فهذا الخبر شاذّ شديد الشذوذ و إن تکرّر فی الأصول و الکتب فإنّما أصله يونس عن أبی الحسن علیهم السلام و لم يروه غيره»، ج۴، ص۶۰: «فالأصل فی هذا الخبر أبو خديجة و إن تکرر فی الکتب و لم يروه غيره» و ج۷، ص۲۷۸: «‌فأوّل ما فی هذا الخبر أنّه شاذّ نادر و لم يروه غير بيّاع الأنماط و إن تکرر فی الکتب و ما يجری هذا المجری فی الشذوذ يجب اطراحه».

3.. نک به تهذيب الأحکام، ج۲، ص۷۵: «فأوّل ما فيه أن جمیلاً قد روی ضدّ ذلک»، ص۲۱۳: «... و مع تفرّده بالرواية تختلف ألفاظه» ج۴، ص۱۶۹: «و هذا الخبر لا يصحّ العمل به من وجوه... منها أن هذا الخبر مختلف الألفاظ مضطرب المعاني»، ج۷، ص۲۷۵: «و هذا الاضطراب فی الحديث مما يضعف الاحتجاج به»‌ وج ۸، ص۱۴۷.

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

186

اين پرسش _ اگر نيک بنگريم _ پرسش از محک‌های ارزيابی روايت‌ها از نگاه شيخ است و هم از اين رو پاسخ بدان دو چندان بايسته می‌نمايد.

در زير نشانه‌هایی را که شيخ بر پايه آن برخی روايت‌ها را از بلندای اعتبار فرو می‌گرفت بر می‌شمريم‌:

ارسال در سند

شيخ در تهذيب و استبصار در چندين جا آشکارا حديثی را از آن رو که مرسل است نپذيرفته است؛^۱ اما در همه اين نمونه‌ها جز ارسال کاستی‌های ديگری نيز در روايت ديده می‌شود. در بسياری از اين نمونه‌ها روايت مرسل با روايت‌های مُسند در تعارض بود و آشکار است که در چنين هنگام مسند بودن خود گونه‌ای برتری به شمار می‌آمد. پیشتر توضیح دادیم که میان اين رویکرد شيخ با آنچه پيش از اين از عدة الأصول باز گفتيم دوگانگی نيست و نمی‌توان گفت شيخ روايت‌های مرسل را در همه موارد کنار می‌نهاده است بلکه ردّ روایت مرسل مخصوص به مورد تعارض با دلیلی استوار‌تر بوده است.

تفرد فاسد المذهب يا راوی ضعيف نسبت به یک روايت

شيخ در چندين جا از تهذيبین روايتی را که تنها یک راوی ضعيف يا فاسد المذهب آن را گزارش کرده نپذيرفته است.‌^۲ بی‌گمان خواست شيخ از اين شيوه آن نبوده است که همه روايت‌های راويان ضعيف یا فاسد المذهب را بی‌اعتبار شمرد چه شيخ خود در اين دو کتاب به روايت‌های آنان فراوان اعتماد کرده است. با درنگ در آن نمونه‌ها در می‌يابیم که در همه آنها میان روايت‌هایی که درون مايه آن را تنها یک راوی فاسد المذهب فراز آورده با روايت‌های بسياری که ديگر شيعیان امامی باز گفته بودند ناسازگاری بود و هم از اين رو شيخ روايت آنها را در چنين هنگام بی‌اعتبار دانسته است.

1.. تهذيب الأحکام، ج۱، ص۳۵، ۴۳، ۱۰۹، ۱۲۴، ۱۹۷، ۴۱۵، ج۶، ص۱۶۸، ج۷، ص۳۱، ۳۲۶، ج۸ ص۲۵۷و... .

2.. همان، ج۷، ص۱۰۱، ۳۶۱؛ ج۹، ص۷۷؛ الاستبصار، ج۲، ص۳۶، ج۳، ص۲۸، ۲۲۴، ۲۶۱، ۳۵۱.

نام منبع :

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

پدیدآورنده :

امین حسین پوری (پديدآورنده)

تعداد جلد :

1

حدیث ضعیف

یکی از موضوعات مهمی که بخش قابل توجهی از گفتگو‌های رجالی و نگاشته‌های فراهم آمده در این دانش را به خود اختصاص داده است موضوع «تقسیم چهارگانه حدیث» است. این موضوع از جمله همان مباحث مهم رجالی است که هرگونه قضاوت درباره آن مستقیماً بر چگونگی ارزیابی حدیث از سوی یک فقیه یا به طور کلی هر پژوهشگر حوزه معارف اسلامی اثر می‌گذارد و طبعاً گستره آموزه‌های منتسب به دین نیز در پرتو آن قضاوت گسترش می‌یابد یا مضیق و محدود می‌گردد و از همین جاست که بررسی موضوع حدیث ضعیف و چگونگی تعامل با آن اهمیت و ضرورت می‌یابد.
بر پایه بخش‌بندی یاد شده که از سده هفتم در حوزه فقه و رجال شیعه پدید آمده است حدیث یا به سخن ژرف‌تر، سند هر حدیث یکی از این گونه‌هاست: صحیح، حسن، موثّق یا ضعیف؛ باز می‌دانیم که پیشینیان حدیث و فقه شیعه پیش از پیدایش این تقسیم درباره گونه‌های احادیث _ از نگاه اعتبار _ دیدگاهی دیگر داشته‌اند.

نتیجه جستجو برای « »