با این همه آیا ابن ادریس به خبرهای واحد هرگز عمل نمی‌کرده است؟

پاسخ این پرسش را در بخش پسین خواهید خواند.

دوم: نگاه ابن ادریس به روایت‌های راویان ضعیف و حدیث‌های مرسل^۱

«ابن ادریس در یک دیدگاه بس تند، فطحیان را ملعون، بی‌اعتقاد به حق و حتی فراتر از آن کافرو معاند می‌شمرد و از این‌رو روایت‌های آنها را بی‌اعتبار می‌دانست».^۲ نمونه را، وی روایت‌های عمار ساباطی،^۳ عبدالله بن بکیر،^۴ حسن بن فضّال^۵ را از آن‌رو که فطحی‌اند یکسر به کنار می‌نهد. او سکونی را از آن رو که سنی است کافر می‌داند و روایاتش را به کنار می‌نهد.^۶ رویکرد وی به روایت‌های حفص بن غياث القاضی،^۷ حکم بن عتيبة^۸ و أبی البختری،^۹ دیگر راویان سنی، نیز همین‌گونه است.

به باور ما این نگاه ابن ادریس دو نکته را در روند دگرگونی فقه، رجال و حدیث شیعه برای ما بر می‌نماید: نخست آنکه نگاه عقل‌گرایانه سیّد مرتضی رحمه الله _ که با باورهای کلامی وی در آمیخته بود _ پیامدهای خود را برای فقه و رجال شیعه به دنبال داشت. اینکه چون یک راوی سنی مذهب است پس هر چه گزارش کند یکسر بی‌اعتبار است پنداری بود که بیش از هر چیز نشان از آمیختگی دیدگاه‌های کلامی

برجسته‌ترین نوشته وی _ السرائر _ خوشبختانه اکنون در دست است و نشانگر دیدگاه‌های فقهی، اصولی و حدیثی وی است. در زیر نگاه ابن ادریس را به حدیث عموماً و به طور خاص حدیث ضعیف بر می‌رسیم.

یکم: دیدگاه وی درباره خبر واحد

در میان اندیشوران شیعی ابن ادریس از آخرین کسانی است که درفش ستیز با خبر واحد را بر افراشتند. وی در این گستره از پیروان سیّد مرتضی بود. وی در دیباچه السرائر سخن سیّد را به گستردگی گزارش کرده و دیدگاه‌های اصولی خود را درباره خبر واحد بر آن بنیان نهاده است. او پس از آنکه از زبان سیّد ادله فقه را تنها، آیه قرآن یا خبری متواتر یا اجماع شیعیان بر می‌شمرد می‌نویسد: «فعلی الأدلّة المتقدّمة أعمل و بها آخذ و أُفتی و أدین الله تعالی و لا ألتفت إلی سوادٍ مسطور و قولٍ بعید عن الحقّ مهجور و لا أقلّد إلّا الدلیل الواضح و البرهان اللائح و لا أعرّج إلی أخبار الآحاد فهل هدم الإسلام إلا هی...».^۱

بر پایه جستجوی نویسنده کتاب زندگی و اندیشه‌های ابن ادریس وی از میان احادیث، روایت‌های متواتر یا روایتی را که شیعیان همگی بر پایه آن عمل کرده باشند یا روایتی را که دلیلی معتبر آن را پشتیبانی کند می‌پذیرفته است.^۲

روشن است که دلیل وی آن بود که تنها این چند گونه از احادیث علم آورند و البته در گونه دوم و سوم از احادیث، اجماع شیعیان یا دلیل معتبر از قرآن یا سنت متواتر است که دلیل اصلی به شمار می‌آیند و اگر نه حدیث به تنهایی در آن دو گونه علم‌آور نیست.