بر پایه آنچه گذشت نمی‌توان گفت محقق این چند واژه را در معنایی که از روزگار علامه شناخته و مصطلح شد، به کار برده است. خواست وی از این واژگان همان معنای واژگانی آنهاست. واژه‌هایی چون «صحیح»، «سلیم»، «حسن» از نگاه او نشانگر اعتبار حدیث و واژه «ضعیف» نُماینده «بی‌اعتباری» آن بوده است. گر چه به نظر می‌آید در بیشتر نمونه‌ها واژه صحیح درباره احادیثی به کار رفته است که بیشتر راویان آن ثقه بوده‌اند. همان سان که درباره واژه «ضعیف» این نکته را می‌توان افزود که در بیشتر نمونه‌های کاربرد آن، در سند آن احادیث راوی‌ای واقفی، فطحی، سنی و ضعیف و مانند آنها را می‌بینیم و این نکته ایست بس شایسته درنگ که پس از این درباره آن بیشتر گفتگو خواهیم کرد.

پنجم: نگاهی به آنچه گذشت

از آنچه گذشت می‌توان دریافت که محقق در استنباط فقهی خود تجربه کهن دانشوران امامی را همیشه پیش چشم داشت و بویژه به شیوه عملی آنها بسیار در می‌نگریست. از نگاه وی اگر اصحاب روایتی را کنار نهاده‌اند ناگزیر برای آن دلیلی داشته‌اند. بی‌اعتنایی آنها به یک روایت _ گر چه راویان آن همه ثقه باشند _ نه از آن‌رو بود که آن را ندیده‌اند بلکه نشان دهنده آن بود که در گذر تاریخ فقه، آن حدیث را بیانگر دیدگاه حقیقی امامان علیهم السلام نمی‌دانستند.

روشن است که در تاریخ شیعه هر چه عقب‌تر رویم و به روزگار امامان علیهم السلام نزدیکتر شویم به آن اندازه که هواداران و گزارشگران یک حدیث بیشتر باشند دل آسودگی ما از آن حدیث بیشتر است و هر چه پذیرندگان آن کمتر، اعتماد ما نیز اندک‌تر. به عبارت روشنتر هر اندازه بتوان نشان داد که از میان چند حکم در یک موضوع فقهی کدامیک پیوستگی بیشتری تا روزگار امامان داشته است و یاران امامان در گذر تاریخ کدام حکم را بیشتر پذیرفته‌اند می‌توان بدان حکم اعتماد بیشتری داشت.^۱

پسینیان نمی‌توان صحیح خواند. در جایی دگر روایتی را «صحيحة» خوانده است که عثمان بن عیسی راوی واقفی مذهب آن را گزارش کرده است.^۱

کاربرد واژه «حسن» نیز با نگاه پسینیان چندان همگون نمی‌نماید. گاه روایتی را که همه راویان آن ثقه‌اند «حسنه» خوانده است.^۲ وی حدیثی را که سکونی گزارش کرده است حسنه می‌نامد^۳ بنگرید: «و هذا السکونی ضعیف لکن روایته حسنة لأنّه أرض فلا یخرج باللون و الخاصیة عن اسم الأرض کما لا یخرج الأرض الصفراء و الحمراء».^۴ گفتنی است بر پایه حدیث سکونی با گچ و نوره می‌توان تیمّم کرد ولی با خاکستر نه؛ محقق درون مایه این حدیث را با آیه ارجمند: «فَتَیمَّمُوا صعیداً طیباً»^۵ هماهنگ می‌یابد و از همین رو آن را حسنه می‌شمرد. پیداست که ملاک چنین نامگذاری متن حدیث است و نه سند و آنچه بیش از هر چیز این سخن را استوار می‌سازد آن است که وی با آنکه سکونی را ضعیف می‌داند این حدیث را حسنه نامیده است.^۶ محقق در نمونه‌ای دیگر نیز روایت یک واقفی را «حسنه» خوانده است:

و دلّ علی ذلک روایة حنان بن سدیر عن أبی عبدالله علیه السلام... و حنان المذکور واقفی لکن روایته حسنة مشهورة... .^۷