237
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

بر پایه همین توجه فراوان به عمل اصحاب است که وی مرسلی از ابن ابی عمیر را از روایت مسند یک امامی یا یک واقفی برتر می‌دانست.۱

سوم: پذیرش روایت ضعیف اگر با «اصل»، یا «احادیث صحیح» یا «ظاهر قرآن» هماهنگ باشد

در دیدگاه فقهی وی آنگاه که میان روایت‌ها ناهمگونی دیده شود باید آن روایتی را پذیرفت که عمل اصحاب پشتیبان آن است و اگر اصحاب در آن جستار همداستان نبودند باید «اصل»۲ را پیش چشم آورد و روایتی را که با آن هماهنگ‌تر می‌نماید برگزید گر چه سندش ضعیف باشد.۳

نیز از نگاه وی می‌توان روایتی ضعیف را پذیرفت آنگاه که درون مایه آن از سوی روایتی صحیح پشتیبانی شود: «وقوله: «علی روایة» إشارة إلی ما رواه الشیخ... عن إسماعیل بن مرار... و إسماعیل بن مرار مجهول الحال... ولکن روی هذه ابن بابویه بسند صحیح... فقویت الروایة الأولی بهذه...»؛۴

باز بر پایه دیدگاه وی هماهنگی روایت ضعیف با ظاهر آیه‌ای از قرآن نشانه‌ای برای پذیرش آن حدیث و ترجیح آن بر روایتی دیگر بود؛ بنگرید: «و [الصحیح] الذهاب إلی ما رواه أبو بصیر عن أبی عبدالله علیه السلام فإن قیل فی طریقها سماعة قلنا ینجبر ضعفها بقوله تعالی: واستَشْهِدُوا شهیدین من رجالکم [بقره/ 282]...».۵

چهارم: نشانه‌های ضعف حدیث

چنانکه پیش از این دیدیم فاضل آبی و محقق در بسیار جا و بویژه آن هنگام که می‌خواستند استناد به یک حدیث را ضعیف و سست بنمایانند آن حدیث را _ اگر

1.. همان، ج۱، ص۴۷ و ۴۸.

2.. ظاهراً «اصل» از نگاه فاضل آبی در این موارد هم اصول عملیه و هم اصول مربوط به ابواب فقهی خاص مانند اصالة الطهارة را در بر می‌گیرد.

3.. همان، ج۱، ص۳۴۴. نیز ۱۳۵: در سند یکی از دو روایتی که وی بدان استناد کرده است حنان بن سدیر دیده می‌شود که از نگاه محقق واقفی به شمار می‌آمد: ( المعتبر، ج۲، ص۲۴).

4.. همان، ج۱، ص۲۲۴ و۲۲۵.

5.. همان، ج۲، ص۵۲۰ در موضوع «شهادت» برخی از روایت‌ها گواهی اجیر به سود اجیر کننده را نادرست می‌دانند و برخی دیگر آن را روا می‌شمارند. فاضل آبی دستۀ دوم را می‌پذیرد و آنگاه به پرسشی فرضی که در متن آمد پاسخ می‌دهد.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
236

الأصحاب إمّا عاملون علیها و إمّا غیر رادّین لها...»۱ و در جای دیگر: «... و هذه و إن کانت مرسلة لکن الأصحاب تعمل بمراسیل ابن أبی عمیر؛ قالوا: إنّه لا ینقل إلّا ما یعتمد علیه»۲ گر چه در کشف الرموز نمونه‌ای را نیافتیم که وی روایت‌های مرسل ابن ابی عمیر را به جهت ارسال نپذیرفته باشد، با این همه می‌توان گفت از نگاه فاضل آبی عمل به مراسیل وی تا آنجا روا بود که با روایتی که از سوی سند یا متن از آن استوارتر است ناسازگار نباشد. آن سان که درباره محقق حلی نیز چنین ارزیابی را با نمونه‌هایی از سخن وی فراز آوردیم.

دیدگاه وی درباره مراسیل بزنطی نیز چنین است. وی در جایی درباره یک روایت می‌نگارد: «... فما ذکره شیخنا فی المتن۳ هو قول الشیخ _ رحمه الله _ و هو فی روایة أحمد بن محمد بن أبی نصر عن بعض أصحابه عن أبی عبدالله7 و هی وإن کانت مرسلة فالأصحاب عاملون بمراسیل أحمد بن محمد بن أبی نصـر».۴ این دیدگاه وی را باید گامی به پیش دانست زیرا هر چند سخن شیخ در العدّة دست کم سه نفر را در بر می‌گرفت: ابن ابی عمیر، صفوان بن یحیی و بزنطی؛ ولی پس از وی بیشتر کسانی که از این قاعده سخن گفتند در عمل تنها در تعامل با مراسیل ابن ابی عمیر _ و نه آن دو تن دیگر _ آن را به کار بستند.

1.. همان، ج۱، ص۴۸.

2.. همان ج۱، ص۳۴۴؛ بخش واپسین سخن وی نقل به معنائی است دگرگون شده از گفتار شیخ در عدّة؛ چنان‌که می‌دانیم سخن شیخ آن بود که بزرگان شیعه از دیر زمان میان مراسیل ابن ابی عمیر و مسانید دیگران فرقی نمی‌نهاده‌اند نه آن‌که همۀ مراسیل وی را حجت بدانند یا از رد کردن آن خودداری کنند و روشن است که این دو با هم متفاوت هستند. به هر روی این برداشت از سخن شیخ را نمی‌توان پذیرفت؛ در بخش پیشین خواندیم که محقق _ استاد فاضل آبی _ خود، گاه روایت‌های مرسل ابن ابی عمیر را به دلایلی کنار می‌نهاد. آنچه دربارۀ این نمونه جای ژرف نگری دارد آن است که سند این روایت چنین است: (... ابن أبی عمیر عن جمیل بن درّاج عن بعض أصحابنا...» حالی که در موضوع مراسیل ابن ابی عمیر گفتگو ظاهراً برسر روایت‌هائی است که سند بلافاصله پس از ابن ابی عمیر مرسل می‌شود. روشن است این دیدگاه فاضل آبی که این‌گونه روایت‌ها را نیز مرسلات ابن ابی عمیر می‌خواند، برداشتی است که گر چه در خور ارزیابی است ولی بررسی آن را نوشتاری دیگر باید.

3.. خواست وی متن کتاب المختصر النافع است.

4.. همان، ج۱، ص۴۵۲.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 62979
صفحه از 315
پرینت  ارسال به