>خدمات حدیث>تالار مطالعه>کتاب>علوم حدیث>رجال

247

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

به یاد کرد یکی بسنده می‌کنیم: «... لایقال هذه روایة مرسلة لأنّا نقول: عمل الأصحاب علی مراسیل ابن أبی عمیر».^۱

با این همه عمل به مراسیل ابن ابی عمیر تا آنجا بود که دلیلی استوارتر از آن یافت نشود و از این‌رو آنگاه که میان این مراسیل با دلیلی ستیز پدید می‌آمد علامه آن را کنار می‌نهاد: «... و الجواب... الروایة الثانیة: مرسلة وإن کانت مراسیل ابن أبی عمیر معمولة بها إلا أنّها معارضة بالأصل فلا یکون مقبولة...».^۲

به دیگر سخن وی تا آن‌جا به مراسیل ابن ابی عمیر چنگ می‌زد که دیدگاه فقهی وی را پشتیبانی کند امّا آنجا که این مراسیل با دیدگاه برگزیده وی در یک موضوع فقهی در ستیز می‌نمود آن را کنار می‌نهاد. علامه در یک دیدگاه کم و بیش نو مراسیل چند نفر دیگر از بزرگان شیعه را نیز پذیرفته است: ابن ابی عقیل عمّانی، شیخ صدوق، شیخ مفيد، سیّد مرتضی و شیخ طوسی (رحمهم الله). وی در یک نمونه درباره روایت مرسلی از ابن ابی عقیل چنین می‌گوید: «... لنا: ما رواه ابن أبی عقیل و هو شیخ من علمائنا تقبل مراسیله لعدالته و معرفته...».^۳ و در نمونه‌ای دیگر درباره مرسلی از شیخ مفيد رحمه الله: «و هذا الشیخ ثقة تُقبَل مراسیلُه کما یقبل مسندُهُ».^۴ همچنین درباره مرسلی از شیخ صدوق: «... لأنا نقول: أما الأول: فلأنه وإن کان مرسلاً لکن الشیخ أبا جعفر بن بابویه من أکابر علمائنا وهو مشهور بالصدق والثقة والفقه، والظاهر من حاله أنه لا یرسل إلا مع غلبة ظنه بصحة الروایة، فحصل الظن بهذه الروایة فتعین العمل بها».^۵ همین دیدگاه را درباره مرسلی از شیخ طوسی و سیّد مرتضی نیز می‌بینیم.^۶ همچنین علامه در جایی دیگر پس از یادکرد دو روایت مرسل از احمد بن محمد بن عیسی اشعری و ایوب بن نوح در پاسخ اشکال مقدر چنین می‌گوید: «لأنا نجیب... بأنهما و إن کانتا مرسلتین إلا أن راوییهما ثقتان،

1.. مختلف الشيعة، ج۵، ص۱۴۰؛ نیز ر. ک: ج۷، ص۵۰؛ ج۸، ص۳۴۴.

2.. المنتهی، ج۳، ص۲۹۰.

3.. همان، ج۴، ص۴۵۱. نیز ر. ک: مختلف الشیعة، ج۲، ص۱۳۳.

4.. مختلف الشیعة، ج۴، ص۱۷.

5.. مختلف الشیعة، ج۲، ص۱۳۵. نیز ر. ک: المنتهی، ج۵، ص۲۰۰.

6.. المنتهی، ج۵، ص۲۰۰.

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

246

هو صحیح فی حالة معارضته بمثله، فیسقطهما و یرجع إلی «الأصل» أو فی حالة معارضته للقرآن الکریم مثلاً، أو فی حالة ندرته قبالة ما هو مشهور، أو فی حالة عدم عمل الأصحاب به».^۱

اکنون بنگریم که علامه چه هنگام خبر ضعیف را پذیرفته است؟ به دیگر سخن چه نشانه‌هایی وی را درباره روایی پذیرش آن حدیث ضعیف دل آسوده می‌ساخت؟ آنچه در زیر می‌آید رهاورد کنکاشی است در روشی فقهی علامه که با ژرف‌نگری در آن می‌توان به همانندیهای مکتب فقهی علامه با دانشوران حلّه پیش از او راه یافت.

1. عمل اصحاب

در اندیشه فقهی علامه عمل اصحاب به هر روایت _ خواه ضعیف و خواه جز آن _ جایگاهی در خور و به سزا داشت. از این‌رو آنگاه که اصحاب روایتی را می‌پذیرفتند وی از کنار آن بی‌درنگ نمی‌گذشت. از این‌رو در نمونه‌های فراوان پس از آنکه سند حدیثی را ضعیف می‌نمایاند، این نکته را گوشزد می‌کند که اصحاب آن را پذیرفته و بدان عمل کرده‌اند و هم از این‌رو آن حدیث را کنار نمی‌نهد و می‌پذیرد. در یک نمونه درباره روایت می‌نگارد: «والروایة ضعیفة السند ولکن عمل الأصحاب یعضدها»؛^۲ شناخته شدن و فراگیر بودن روایت در میان اصحاب نیز همین کارکرد را داشت: «... و الروایة وإن کانت ضعیفة السند لکنّها لاشتهارها بین الأصحاب قویت...»^۳ استاد بستانی نیز ضمن تأکید بر این نکته نمونه‌هایی از تطبیق این معیار در اندیشه علامه به دست داده‌اند.^۴

از نگاه علامه مراسیل ابن ابی عمیر نیز بر پایه «عمل اصحاب» پذیرفته می‌شد؛ وی با آنکه در نگاشته‌های اصولی خود مراسیل را یکسر کنار می‌نهاد اما در گستره فقه آنجا که پای عمل اصحاب به میان می‌آمد مراسیل ابن ابی عمیر از آن گزاره جدا می‌شد؛ وی در چند نمونه از مراسیل ابن ابی عمیر این نکته را فراز آورده است که تنها

1.. منتهی المطلب، ج۱، ص۶۳ پیشگفتار استاد محمود البستانی؛ نوشتار استاد برای بازشناسی روش فقهی علامۀ حلّی سودمند و پر بار است.

2.. همان، ج۲، ص۲۲۰.

3.. مختلف الشيعة، ج۳، ص۲۵۳.

4.. المنتهی، ج۱، ص۶۴؛ برای نمونه‌هایی که استاد از آن یاد کرده‌اند و نیز نمونه‌هایی دیگر نک به: همان، ج۱، ص۳۹، ۷۴، ۸۶، ۹۸ و ۲۹۲.

نام منبع :

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

پدیدآورنده :

امین حسین پوری (پديدآورنده)

تعداد جلد :

1

حدیث ضعیف

یکی از موضوعات مهمی که بخش قابل توجهی از گفتگو‌های رجالی و نگاشته‌های فراهم آمده در این دانش را به خود اختصاص داده است موضوع «تقسیم چهارگانه حدیث» است. این موضوع از جمله همان مباحث مهم رجالی است که هرگونه قضاوت درباره آن مستقیماً بر چگونگی ارزیابی حدیث از سوی یک فقیه یا به طور کلی هر پژوهشگر حوزه معارف اسلامی اثر می‌گذارد و طبعاً گستره آموزه‌های منتسب به دین نیز در پرتو آن قضاوت گسترش می‌یابد یا مضیق و محدود می‌گردد و از همین جاست که بررسی موضوع حدیث ضعیف و چگونگی تعامل با آن اهمیت و ضرورت می‌یابد.
بر پایه بخش‌بندی یاد شده که از سده هفتم در حوزه فقه و رجال شیعه پدید آمده است حدیث یا به سخن ژرف‌تر، سند هر حدیث یکی از این گونه‌هاست: صحیح، حسن، موثّق یا ضعیف؛ باز می‌دانیم که پیشینیان حدیث و فقه شیعه پیش از پیدایش این تقسیم درباره گونه‌های احادیث _ از نگاه اعتبار _ دیدگاهی دیگر داشته‌اند.

نتیجه جستجو برای « »