251
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

فراوان نیست _ .۱ استاد بستانی پس از اشاره به این مطلب، نمونه‌هایی از آن را فرازآورده‌اند.۲

۴. نگاهی فراگیر به روش علامه در برابر احادیث ضعیف

بر پایه آنچه گذشت می‌توان گفت گر چه علامه در بسیار جا روایت‌های فراوانی را کنار نهاده است از آن رو که یک راوی فطحی یا واقفی _ گر چه راستگو باشد _ یا ضعیف در سند آن به چشم می‌خورد اما درکنار آن بارها به روایت ضعیفی که نشانه‌های پیش گفته را داشت عمل کرده است. اگر بخواهیم به گونه‌ای از این عملکرد علامه _ که البته پیشتر مصادیق آن را در آثار دیگر دانشوران حلّه نیز دیدیم _ دفاع کنیم می‌توانیم بگوییم: آنان روایت یک راوی را _ ثقه باشد یا نه _ در کنار دیگر نشانه‌ها مانند عمل اصحاب، شناخته شده بودن یا شهرت يا هماهنگی آن با دلایل اصولی و... می‌نهادند و از سنجش آن‌ها با یکدیگر حکم فقهی را بر می‌نمودند. از این‌روست که گاه روایت یک ثقه را کنار می‌نهادند یا حدیث یک راوی ضعیف را می‌پذیرفتند و گاه نیز روایت آن ثقه را فراز می‌آوردند و بدان چنگ می‌زدند و روایت ضعیف را کنار می‌نهادند گاه نیز روایت یک راوی محل اختلاف را در جایی می‌پذیرفتند و در جایی کنار می‌نهادند. به هر روی آنچه برای آنان مهم می‌نمود آن بود که چه حدیثی در رویارویی دلایل استواری بیشتر داشت و با دیدگاه فقهی آنها سازگارتر می‌نمود. با این حال باز هم پذیرش تعامل دوگانه با روایت یک راوی فاسد المذهب ثقه و قبول آن در جایی _ به استناد وثاقت وی _ و ردّ آن در جای دیگرـ_ به جهت فساد مذهب وی _ آن هم در موارد متعدد۳ این پرسش را در ذهن پژوهشگر

1.. چنان‌که در متن نیز تصریح شده است علامه این شیوه را تنها در برخی موارد در پبش می‌گیرد ولی اصل اولی از نگاه ایشان بی اعتباری روایت ضعیف است بویژه آنگاه که با روایتی معتبر در تعارض باشد. به هر روی این رویکرد هر چند موارد آن اندک است ولی یادآور همان شیوه ایست که گفتیم شیخ طوسی نیز آن را دنبال می‌کرد و تا آنجا که راه برای جمع دلالی باز بود بر سند روایت خرده نمی‌گرفت.

2.. المنتهی، ج۱، ص۷۰.

3.. شهید ثانی نیز در حواشی خود بر خلاصة الأقوال بر همین دوگانگی تأکید می‌کند. ر. ک: رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۸۸۷ _ ۸۸۸. نیز ببینید ص۹۴۳.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
250

بالرغم من أن غالبیة ممارسات المؤلف تقوم علی رفض العمل بالروایة الضعیفة... إلا أننا نجده حیناً یعمل بالخبر الضعیف مطلقاً،دون أن یعلل ذلک. والتعامل مع الخبر الضعیف أحیاناً، ینطوی علی تقدیر صائب للموقف، دون أدنی شک، فما دام الراوی «المطعون فیه» لا یعنی أنه «کاذب» فی الحالات جمیعها، و ما دام خبره _ من جانب آخر _ قد یتوافق مع الاحتیاط» مثلا، أو غیر معارض بخبر آخر، مضافاً إلی خضوع البعض منها لقاعدة ما یسمی بـ «التسامح» فی غیر موارد الوجوب أو الحرمة، حینئذ: فإن العمل بها یحمل مسوغاته، بخاصة إذا اقترنت بالقناعة «وجدانیاً» _ وإن کانت «علمیاً» مرفوضة من حیث الخضوع لقواعد الحجیة، إلا أن «الوجدان» و ملاحظة القرائن المحتفة بها، تحمل الفقیة علی الظن المعتد بصحة مثل هذه الروایات. والمهم، أن المؤلف _ فی أمثلة هذه المواقف _ یعمل بالخبر الضعیف، کما قلنا، و هذا من نحو عمله بالروایات المانعة من أخذ الرشاء فی الحکم مثلا، حیث استشهد بالروایات الضعیفة فی ذلک. و من نحو عمله بروایة ضعیفة تحرم الحج بمال غیر حلال، فیما یعززها حکم «العقل» أو القاعدة الشرعیة بذلک و حتی فی حالة عدم تأییدها بحکم عقلی أو بعدم خلاف بین الفقهاء، حیث إنه فی حالة عدم الخلاف من الممکن أن یکون العمل بالضعیف مستنداً إلی عمل الأصحاب، یظل العمل بالضعیف أمر ملحوظاً لدی المؤلف، مثل ذهابه إلی استحباب المقام علی تجارة معینة إذا ربح فیها، و استحباب التحول عنها إذا خسر فیها، واستحباب قلة الربح. إلخ، حیث اعتمد المؤلف علی روایات ضعیفة فی المسائل المشار إلیها.۱

این را بیفزائیم که، علامه آنگاه که میان دو روایت ضعیف _ که روایت معتبری در برابر آن دو گزارش نشده بود _ ناسازگاری می‌دید گاه تلاش می‌کرد میان آن دو آشتی دهد و به هر دو به شکلی عمل کرده باشد. این تلاش راگاه حتی به هنگام تعارض میان روایت‌های ضعیف و روایت‌هایی معتبر نیز می‌توان دید _ هر چند موارد آن

1.. همان، المنتهی، ج۱، ص۶۹ و ۷۰. نیز نک: مختلف الشيعة، ج۷، ص۱۳۱ که یک روایت ضعیف را بر حکمی استحبابی حمل می‌کند.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 66901
صفحه از 315
پرینت  ارسال به