پایان زندگانی محقق حلی واژه «صحیح» و «حسن» کم و بیش در یک معنا به کار می‌رفت. به سخن روشنتر خواست آنها از این دو واژه معنای واژگانی آنها بود. واژه «صحیح» و «حسن» یعنی حدیثی که راویان‌آن _ اگر نه همه دست کم بیشتر آنان _ امامی و ثقة بودند و درون مايه آن نيز معتبر بود.
خواست آنان از واژه ضعیف نیز حدیثی بود که دست کم یک راوی ضعیف در سند آن به چشم می‌خوردو مضمون آن نيز شايسته پذيرش نبود.۱
بنابر آنچه گذشت تا پیش از روزگار علامه حلی _ که حدیث را آشکارا به چهار دسته بخش بندی کردند _ حدیث شیعه یک گام در دگرگونی مفهوم «صحیح» و «ضعیف» به پیش آمده و نگاه محدثان در ارزیابی حدیث آرام آرام از متن به سوی سند معطوف شده بود.
2. نخستين نمود‌ها
با نگارش پیشگفتار منتهی المطلب نخستین نمود آشکار و رسمی دگرگونی در ملاک‌های ارزیابی حدیث شیعه فراز آمد؛۲ علامه در مقدمه هشتم از دیباچه این نگاشته می‌نویسد: «قد یأتی فی بعض الأخبار أنّه فی «الصحیح» و نعنی به ما کان رواته ثقاة عدولاً و فی بعضها فی «الحسن» و نرید به: ما کان بعض رواته قد أثنی علیه الأصحاب و إن لم یصرّحوا بلفظ التوثیق له و فی بعضها فی «الموثَّق» و نعنی به: ما کان بعض رواته من غیر الإمامیة کالفطحیة و الواقفیة و غیرهم إلّا أنّ الأصحاب شهدوا بالتوثیق له».۳ بر پایه این سخن، علامه آشکارا احادیث فقهی کتاب خود را به این سه دسته تقسیم کرده است. البته در کنار این سه گونه حدیث ناگزیر دسته چهارمی نیز رخ خواهد نمود و آن دسته احادیث
1.. البته چنانکه گفتیم محقق و شاگردان وی در نمونه‌های بسیار راوی فاسد المذهب را نیز _ گر چه ثقة می‌بود _ ضعیف می‌خواندند.
2.. علامه پیشگفتار منتهی المطلب را در ۳۲ سالگی یعنی به سال ۶۸۰ ﻫ نگاشت. ( المنتهی، ج۱، ص۱۰) وی تا سال ۶۹۳ ﻫ که خلاصة الأقوال را می‌نوشت ۷ مجلد از این کتاب را به پایان رسانده بود (خلاصة الأقوال، ص۱۱۰).
3.. المنتهی، ج۱، ص۹ _ ۱۰.
