بن زياد بیش از 390 روايت است.^۱ تا اين پايه از کتابهای یک واقفی بسيار متعصّب گزارش کردن به چه معناست و ما را به چه نتيجه‌ای می‌رساند؟^۲

کلینی، از کتابهای معلی بن محمّد بصری نیز سود برده است. برای نمونه در کتاب الحجّة، روایت‌های فراوانی از وی به چشم می‌خورند. به نوشته استاد محمد جواد شبیری زنجانی، روایت‌های وی در کتاب الحجة همگی درباره آیات ولایت‌اند؛ لذا به احتمال زیاد، از کتاب التفسیر یا کتاب الإمامه وی گرفته شده است.^۳ اکنون بیفزاییم که نجاشی در باره معلی نوشته است: «مضطرب الحدیث و المذهب و کتبه قریبة».^۴

از دیگر راویانی که رجاليّین، آنها را تضعیف کرده‌اند، ولی کلینی از نگاشته‌های آنان سود برده است، حسن بن عباس بن حریش است. کلینی در کتاب الحجة، بابی گشوده است با نام «فی شأن إنا أنزلناه فی لیلة القدر و تفسیرها»^۵ و همه مطالب کتاب حسن بن عباس با نام کتاب إنا أنزلناه فی لیلة القدر را در این باب گنجانده و از هیچ راوی دیگری نیز در این باب روایت نکرده است.

نجاشی، در باره حسن بن عباس می‌گوید: «ضعیف جدّاً» و درباره کتاب وی: «و هو کتاب ردیّ الحدیث، مضطرب الألفاظ».^۶ و ابن غضایری در سخنی تند‌تر، در باره وی

اما آنچه در اين میان با نوشتار ما پيوند دارد آن است وی در کنار فقيهان امامی، از نگاشته‌های برخی از فاسد المذهب‌ها نيز بهره گرفته و روایات آنان را _ با آنکه با حلال وحرام شيعیان سروکار داشته است _ به عنوان حکمی فقهی در کنار احاديث امامان علیهم السلام گزارش کرده است. برای نمونه وی با واسطه حميد بن زياد _ راوی بزرگ واقفی در نيمه دوم سده سوم که به سال 310 ق درگذشته است _ کتابهای حسن بن محمد بن سماعة را روايت می‌کند^۱ و چنانکه می‌دانيم اين ابن سماعه از واقفيانی است که درباره او گفته‌اند: «کان یعانِد فی الوقف و یتَعَصَّبُ».^۲ وی بر پايه داستانی که نجاشی آورده است با امام هادی علیه السلام نيز سر دشمنی داشته است.^۳

کلينی رحمه الله در چند جا ديدگاه‌های ابن سماعة را در تفسير حديثی فقهی^۴ يا روايتِ حکمی شناخته شده میان شيعه^۵ يا چگونگی روايت یک حديث^۶ آورده است^۷ که به روشنی نشان می‌دهد که از کتابهای وی گزارش شده است.

گفتنی است که تعداد روايت‌های کلينی از کتابهای ابن سماعه با واسطه حميد