نگاشته نزد ياران امامان علیهم السلام معتبر و پذيرفته بوده است.^۱ اين روش یعنی اعتماد به منابع معتبر مکتوب چنانکه خوانديم روشی بود که دست کم از دهه‌های میانی و پايانی سده سوم به گونه‌ای چشمگیر در میان شيعیان گسترش يافته بود. کلينی در اين بخش ادامه دهنده روش ياران امامان علیهم السلام در ارزيابی احاديث بود.

بنابراین بر پايه اين روش، ديگر اساساً نقل حديثی که در سند آن ضعفی وجود دارد _ هر چند آن ضعف شديد باشد _ زشت شمرده نمی‌شود؛ زيرا ملاک ارزيابی کلينی در الکافی اعتبار سرچشمه‌های کتابش بوده است و نه وثاقت تک تک راويان آن احاديث؛ از اين روست که می‌بینیم در اسناد الکافی از راويانی چون ابوالبختری،^۲ يونس بن ظبیان^۳ و... حديث روايت شده است.

سوم: احادیث ضعیف «الکافی» در گستره کلام

در گستره گفتمان‌های کلامی، کلينی به عنوان نماينده مکتب حديثی نص‌گرای قم روشی ويژه دارد. اگر به نام بابهای کتاب التوحيد نگاهی بیفکنيم درخواهيم يافت که وی:

به دنبال آن بوده است که گزاره‌های کلامی مرتبط با توحيد را از راه حديث تبیین نماید.^۴

چنین آورده است: «ضعیف، روی عن‌ أبی جعفر الثانی علیه السلام ، فضل إنا أنزلناه فی لیلة القدر، کتاباً مصنفاً فاسد الألفاظ. تشهد مخایله علی أنّه موضوع و هذا الرجل لا یلتفت إلیه و لا یکتب حدیثه».^۱ از دیگر راویان ضعیفی که کلینی از کتاب‌های آنان بهره برده است، این چند تن هستند: «إسحاق بن محمّد نخعی»،^۲ «سهل بن زیاد»،^۳ «محمد بن علی أبو سمینه»، «احمد بن هلال»، «علی بن عباس جراذینی»،^۴ «سلمه بن خطاب».^۵

کلينی از کتاب سکونی راوی سنی مذهب مشهور نيز دست کم نزديک به450 روايت نقل کرده است در بیشتر اين روايتها حسين بن يزيد النوفلی از سکونی کتابش را گزارش می‌کند. نگاه کلينی به روايت از سکونی چگونه بوده است؟

چنين می‌نمايد که از نگاه او اگر بتوان دانست که فلان نگاشته یک راوی _ هر چند عامی، ضعيف^۶ يا فاسد المذهب باشد _ نزد ياران امامان علیهم السلام معتبر بوده است يا پيشينيان بدان اعتماد می‌کرده‌اند آنگاه می‌توان از آن کتاب گزارش کرد واحاديث آن را به عنوان حکم شرعی به کار بست. در چنين موارد اصل اولیه پذیرش آن مجموعه به عنوان احادیث منسوب به ائمه علیهم السلام بوده است. در این هنگام این پذیرش فی الجملة کتاب، جای بررسی ريز بینانه تک تک اسناد را می‌گرفته است. چنانکه پس از اين خواهيم ديد رجاليان پس از کلينی کتابهای بسياری از راويان فاسد المذهب را که کلينی از برخی آنها سود جسته است با عبارتهایی چون «حسن»، «کثير الرواة» و مانند آن ستوده‌اند و از اين راه اين نکته را گوشزد کرده‌اند که آن