>خدمات حدیث>تالار مطالعه>کتاب>علوم حدیث>رجال

147

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

«سیّاری» را نام می‌برد ولی در یک سند تنها کتاب النوادر او را و در سندی ديگر همه کتاب‌های اورا روايت می‌کند. این می‌تواند نشانگر آن باشد که درون مايه النوادر کم و بیش پذيرفتنی‌تر بوده است. وی در سند نخست می‌نويسد: «أخبرنا بالنوادر خاصّة الحسین بن....قال حدثنا السّیاری إلا بما کان فیه من غلوّ و تخلیط‌».^۱ بر پايه اين گزارش آن دسته از روايت‌های سياری که _ از ديد پيشنيان غلو آميز نبوده است _ روايت می‌شده است. درباره محمد بن سنان و چند تن ديگر نيز همين شيوه به چشم می‌خورد.‌^۲

چهارم: اعتماد به برخی نگاشته‌های راویان توثیق‌نشده

شيخ در چند جا، کتاب‌های برخی راويان را _ که آنها را توثيق نکرده است _ معتمد می‌دانسته يا آنها را ستوده است. در شرح حال أحمد بن الحسن الإسفرائنی می‌نويسد: «له کتاب المصابیح... وهو کتاب کبیر حسن کثیر الفوائد»^۳ ؛ نيز در جایی ديگر: «‌محمد بن علی...الدهقان...کثیر الروایة له کتب منها کتاب الفرج فی الغیبة کبیرٌ حسنٌ‌».^۴

نيز در زير نام یک راوی ديگر: «له ثلاثون کتاباً مثل کتب الحسین بن سعید مستوفاة حسنة».^۵

پنجم: تأثیردادن دوران استقامت در ارزیابی میراث حدیثی راوی ضعیف

شيخ در چند جا میان روايت‌هایی که راوی در زمانی که بر راه امامت استوار بوده روايت کرده است، با روايت‌های وی در روزگار کژروی‌اش تفاوت نهاده است. وی در شرح حال طاهر بن حاتم بن ماهويه می‌نويسد: «کان مستقیماً ثم تَغَیرَ و أظهَرَ القول بالغلوّ وله روایات أخبرنا بروایاته فی حال الاستقامة جماعة...».^۶ نيز در زير نام علی بن احمد الکوفی

1.. الفهرست، ص۶۶.

2.. همان، ص۲۱۹، ص۲۲۰و ص۲۲۳.

3.. همان، ص۷۲.

4.. همان، ص۲۴۰.

5.. همان، ص۲۴۳.

6.. همان، ص۱۴۹.

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

146

که آنان روايت از فاسد المذهب راستگو را زشت نمی‌شمرده‌اند.‌^۱

از اين گذشته اعتماد به نگاشته‌های ابن فضّال خود گويای عمل آنان بر احاديث ضعيف است زيرا، بی‌هيچ گمان و ترديد می‌توان گفت: در کتاب‌ها و روايت‌های ابن فضّال بی‌شک رواياتِ مرسل، مرفوع و رواياتی که درسند آنها یک راوی ضعيف بود به اندازه نه چندان اندک به چشم می‌خورد ولی اين نکته‌ها سبب نشد آنها روايت‌های چنين کس را به کنار نهند و عمل به آن را نادرست شمرند. در چند جای ديگر از الفهرست نیز شيخ بر اين نکته تأکيد کرده است.

وی در شرح حال یک راوی می‌نويسد: «کان ضعیفاً فی حدیثه متّهماً فی دینه و صنّف کتباً جماعة قریبة من السداد»^۲ و در جای ديگر: «کان فطحیاً إلّا أنّه ثقة و أصله معتمد علیه‌»^۳ و يا درباره یک واقفی بسيار متعصب می‌نويسد: «واقفی المذهب إلا أنّه جید التصانیف نقیّ الفقه، حسن الانتقاد».^۴ به گزارش شيخ، کتاب حفص بن غياث که از قاضيان دستگاه عباسيان و عامی مذهب بود، در آن روزگار مورد اعتماد شيعیان بوده است.‌^۵ شيخ خود گاه برخی نگاشته‌های یک متهم به غلو را به گونه‌ای ستوده است.^۶

سوم: تفکیک میان روایات راوی ضعیف

شيخ در چند جا میان دو بخش از روايات یک راوی _ که به گونه‌ای به غلو يا ضعف متهم شده بود_ تفاوت نهاده است. نمونه را، وی چند کتاب از نگاشته‌های را

1.. يکی از نمونه‌های بسيار برجسته که نشان از اين رويکرد دارد گزارش ابو غالب است در رساله خود. او پس از یاد کرد چندتن از واقفيان که استادان حديث وی بوده‌اند می‌نويسد: «و هؤلاء من رجال الواقفة إلّا أنّهم کانوا فقهاء ثقاتاً فی حديثهم کثيری الرواية». رسالۀ أبی غالب، ص۱۵۰.

2.. الفهرست، ص۳۹.

3.. همان، ص۵۴.

4.. همان، ص۱۰۳.

5.. همان، ص۱۱۶: «عامیّ المذهب له کتاب معتمد».

6.. همان، درباره احمد بن علی الخضيب الأيادی، ص۷۶: «لم يکن بذلک الثقة فی الحديث و متّهم بالغلو و له کتاب الشفاء و الجلاء فی الغيبة حَسَن». برای روایات فراوانی که شیخ از این کتاب گزارش کرده است ر.ک: کتاب الغیبة طوسی، ص۱۳۴، ۱۴۷، ۱۷۸، ۱۸۹ _ ۱۸۷، ۲۰۶، ۲۱۸، ۲۲۹ و... .

نام منبع :

حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

پدیدآورنده :

امین حسین پوری (پديدآورنده)

تعداد جلد :

1

حدیث ضعیف

یکی از موضوعات مهمی که بخش قابل توجهی از گفتگو‌های رجالی و نگاشته‌های فراهم آمده در این دانش را به خود اختصاص داده است موضوع «تقسیم چهارگانه حدیث» است. این موضوع از جمله همان مباحث مهم رجالی است که هرگونه قضاوت درباره آن مستقیماً بر چگونگی ارزیابی حدیث از سوی یک فقیه یا به طور کلی هر پژوهشگر حوزه معارف اسلامی اثر می‌گذارد و طبعاً گستره آموزه‌های منتسب به دین نیز در پرتو آن قضاوت گسترش می‌یابد یا مضیق و محدود می‌گردد و از همین جاست که بررسی موضوع حدیث ضعیف و چگونگی تعامل با آن اهمیت و ضرورت می‌یابد.
بر پایه بخش‌بندی یاد شده که از سده هفتم در حوزه فقه و رجال شیعه پدید آمده است حدیث یا به سخن ژرف‌تر، سند هر حدیث یکی از این گونه‌هاست: صحیح، حسن، موثّق یا ضعیف؛ باز می‌دانیم که پیشینیان حدیث و فقه شیعه پیش از پیدایش این تقسیم درباره گونه‌های احادیث _ از نگاه اعتبار _ دیدگاهی دیگر داشته‌اند.

نتیجه جستجو برای « »