الف_ نشانه‌های تضعيف سند یک کتاب /‌ روايت

از نگاه نجاشی ناشناختگی برخی راويان که در پايان به غريب بودن آن سند منتهی می‌شد یکی از اين نشانه‌ها بود. وی در شرح کتاب‌های حسين بن سعيد بخشی از نامه استاد خود ابن نوح سيرافی را در باره طرق گونه گون وی به کتاب‌های حسين بن سعيد می‌آورد. ابن نوح پس از آخرين طريق می‌نويسد «‌و هذا طريق غريب لم أجد له ثبتاً إلّا قوله...».^۱ اين عبارت به خوبی بیانگر آن است که وی به اين طريق چندان اعتماد نداشته است.

نجاشی آنگاه که برخی راويان یک کتاب را نمی‌شناخته يا به هر روی نمی‌توانسته به آن سند دل خوش باشد بی‌اعتمادی خود را بدان آشکارا بیان کرده است.^۲ اين ناشناختگی گاه سبب می‌شد که وی آن سند را مضطرب بنامد^۳ . از ديگر آسيب‌هایی که آنان را به کنار نهادن حديث وا می‌داشت آن بودکه یک نگاشته تنها از راه «اجازه» و نه «سماع» ‌نقل شده باشد. در اين حالت آنان نسبت به روايت چنين کتابی بسيار سختگیر بودند^۴ تدليس در نام راويان نيز از سوی آنان از اين دسته‌ها به شمار می‌آمد.^۵

می‌ساختند. با اين شيوه پيداست که چنان ستايش‌ها به چنين نگاشته‌ها ارزشی می‌داد که ديگر نگاشته‌های عادی حديث در آن روزگاران از آن بهره‌ای نداشتند.

بر پايه اين هفت نکته می‌توان گفت:حديث ضعيف از نگاه شيخ از هيچ رو بی‌ارزش نبود؛ اساساً نگاه شيخ در گستره ارزيابی حديث بیش از آنکه نگاهی «سند شناسانه» و با ژرف نگری در وثاقت يا ضعف راوی باشد نگاهی کتابشناسانه بود. وی در بسياری موارد احاديث فاسد المذهب‌ها را می‌پذيرفت^۱ و کتاب‌های آنان را روايت می‌کرد. اینکه در یک نگاشته حديثی احايث مرسل ومانند آن به چشم خورد وی را از اینکه آن نگاشته را بستاید و بر آن تکيه کند _ اگر نشانه‌ای وجود داشت که به آن نگاشته اعتبار می‌داد و آن را مهم می‌نماياند _ باز نمی‌داشت.

۵. نجاشی، ديدگاه رجالی او و جايگاه حديث ضعيف در آن

ابوالعباس احمد بن علی النجاشی (372 _ 450ق) از برجسته‌ترين رجاليان شيعه در پنج سده نخست هجری است.

نگاشته ارجمند وی: فهرست أسماء مصنّـفی الشيعة واژگونه آنچه برخی می‌پندارند تنها منبعی برای توثيق و تضعيف راويان نيست که به جهت جايگاه نويسنده آن گنجينه‌ای گران‌بها از داده‌هایی است که شيوه پيشينيان را در پنج سده نخست هجری در برابر احاديث برمی‌نمايد. اين داده‌ها آشکارا به ما نشان می‌دهند که آنان با بهره‌گیری از چه نشانه‌هایی حديثی را می‌پذيرفتند و روایتی دیگر را به کناری می‌نهادند و در یک سخن چگونه حديث را از سوی متن و سند ارزيابی می‌کردند.

آنچه در زير می‌آيد ره آورد کنکاشی در اين کتاب است. در اين بخش به دنبال آن هستیم که از تو در توی گفته‌های وی آنچه را در نهاد نا خودآگاه وی در برخورد با حديث ضعيف پذيرفته واستوار شده بود پيش چشم آوریم. با بررسی نگاشته وی در یک نگاه کلی می‌توان نشانه‌هایی را که بر پايه آنها پيشيينيان یک حديث را به کناری می‌نهادند يا روايت یک راوی را نمی‌پذيرفتند در دسته‌های زير گزيده کرد: