93
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

اين احاديث واجماع اماميه به گونه‌ای جمع نماید.۱

بر پايه آنچه گذشت واژه صحيح از نگاه کلينی همزمان «انتساب» و نيز «اعتبار» آن حديث را از نگاه کلینی _ در گستره عمل و احکام شرعی _ با خود به همراه داشت. مگر آنکه قرینه‌ای اقامه شود که حجّیّت فعلی روایتی را که صحیح خوانده است زیر سؤال برد که در اینجا دیگر مفاد این اصطلاح تنها درستی انتساب آن حدیث خواهد بود.

بر پايه آنچه گذشت از ديد کلينی اگر در متن حديث خدشه‌ای بود نمی‌توان بی‌درنگ آن را ضعيف خواند. گرچه کلينی سخن خود را بیش از اين شرح نکرده است ولی از آن دو سه جمله می‌توان دانست که وی تا آنجا که می‌توانست از کنار نهادن حديث به جهت خدشه‌ای در متن خودداری می‌کرد و طبعاً چندان مايل نبود که حديثی را ضعيف بخواند و آن را از گستره حجيّت خارج کند.

2. شيخ صدوق و حديث ضعيف

اکنون هنگام آن است که از شاگرد برجسته مدرسه قم در نيمه سده چهارم هجری، شيخ ابو جعفر محمد بن علی بن بابويه و نگاه او به حديث ضيعف سخن بگوييم.

از میان نگاشته‌های فراوان شيخ که شمار آن به حدود 300 عنوان کتاب می‌رسيده است۲ کمتر از 20 کتاب به جا مانده است؛ از اين رو گريزی نيست که تنها همين شمار اندک از کتاب‌ها را معيار ارزيابی خود نسبت به ديدگاه شيخ بدانيم و نتايج بدست آمده را به عنوان ديدگاه شيخ به شمار آوريم.

يکم: اعتماد به نگاشته‌های مشهور اصحاب

از برجسته‌ترين نگاشته‌های شيخ صدوق رحمه الله، کتاب من لا يحضره الفقيه است. شيخ در ديباچه کتابش با تأکيد اين نکته را گوشزد کرده است که آنچه را در آن کتاب

1.. همان: «و إذا کانت منزلة الجدّ منزلة الأخ من الأب يرث ما يرث الأخ يجوز أن تکون هذه أخباراً خاصة...» اين نمونه تا آنجا که سراغ داریم کهن ترين نمونۀ موجود جمع میان دو دليل شرعی در میان دانشوران شيعی از راه تخصیص عموم است.

2.. الفهرست، طوسی، ص۲۳۷؛ برای نمایه‌ای از این آثار نک: مقدمۀ محققان کتاب الهدایة، ص۱۶۵ به بعد.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
92

بر سر آن که خواست کلينی از واژة: «الآثار الصحيحة» چه بوده است گفتگوهای بسيار میان حديث‌پژوهان در گرفته است.۱ راست آن است که برای شناخت مراد وی بايد نخست به همه کاربردهای اين واژه در الکافی بنگريم و سپس کار بردهای ديگر آن را در چهار سده نخست و بويژه در میان ديگر محدثان قمی باز کاويم و از پس کنار هم نهادن همه اين نشانه‌ها، به خواست کلينی از اين واژه راه يابیم. کلينی در یک جای ديگر از الکافی نيز اين واژه را برای توصيف برخی احاديث به کار برده است. وی در کتاب المواريث، روايتی را می‌آورد که بر پايه آن جد یک ششم از مالِ میّت را بدست خواهد آورد. وی پس از اين روايت چنين می‌نگارد: «هذا قد رُوِی و هی أخبارٌ صحیحة إلا أن إجماع العصابة أن منزلة الجدّ منزلة الأخ من الأَب یرِثُ میراثَ الأخ...».۲

در آن روايت حکمی بر خلاف اجماع شيعیان به چشم می‌خورد. اما با اين حال کلينی آن اخبار را صحيح می‌خواند. اين عملکرد به چه معناست؟ چنان می‌نمايد که صحيح در اين جا دست کم دو نکته را همزمان با خود دارد: نخست آن که اين احاديث از امامان علیهم السلام صادر شده است. سياق سخن کلينی نشان‌دهنده آن است که با وجود ناسازگاری اين روايت‌ها با اجماع اماميه وی هرگز نمی‌پذيرد که اين روايت‌ها بر ساخته باشد و به هر روی انتساب آنها را به امامان علیهم السلام می‌پذیرد. اين شيوه چنانکه پس از این خواهد آمد در موارد متعددی از آثار شیخ صدوق نیز مصادیقی دارد. او نیز هرگز به جهت خدشه‌ای در متن روايت آن را بر ساخته نمی‌خواند حالی که همرديفان کلینی و صدوق در بغداد مانند سيّد مرتضی رحمه الله از برساخته خواندن برخی احاديث پروا نداشتند. دو ديگر آن است که اين احاديث با وجود ناسازگاری با اجماع اماميه معتبر هستند. هم از اين رو وی تلاش می‌کند میان

1.. برای برخی تفسیرها از این عبارت نک: الوافیۀ فی الأصول، ص۲۶۲؛ الوافی، ج۱، ص۲۳؛ النجعة فی شرح اللمعة، ج۶، ص۲۰۶؛ معجم رجال الحدیث، ج۱، ص۲۵ و ۸۲ _ ۸۳؛ بحوث فی فقه الرجال، ص۱۴۴ و ۱۵۰ _ ۱۵۲.

2.. الکافی، ج۷، ص۱۱۵.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 62946
صفحه از 315
پرینت  ارسال به