99
حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)

قرآن سود می‌جسته است.۱

بوَد که کسی در اينجا بپرسد: شايد شيخ چنين روايت‌ها را برای تأييد احاديث معتبر آورده است و نه به عنوان دليلی برای تفسير آيات قرآن؛ به ديگر سخن شايد شيخ برای اين دسته از روايت‌ها حجيّت قائل نبوده است و تنها از آن جهت آنها را گزارش کرده است که به فهم آيه‌ای يار می‌رساند يا همه ديدگاهها را برای پژوهنده فراهم می‌آورد و کار او را درتفسير آيات آسان‌تر می‌کند.

برای پاسخ بايد به چند نکته به خوبی درنگريست: نخست آن که استوار ساختن اين ادعا که شيخ در همه جا حديث ضعيف را تنها برای تأييد _ و نه دليل _ آورده است بسيار دشوار است. اساساً درباره همه بزرگان قم نمی‌توان چنين ادعایی را پذيرفت زيرا آنها در بسياری از نگاشته‌های خود تنها به گزارش حديث بسنده کرده‌اند و از زبان خود کمتر سخن گفته‌اند.

دو ديگر: آنکه در گستره فقه چنان که خوانديم روايات بسياری از راويان ضعيف _ از سوی قميان _ يا دست کم شيخ صدوق پذيرفته می‌شد ديگر چه جای اين سخن که: آنها به روايت‌های ضعيفان در گستره تفسير قرآن اعتماد نداشتند.

سوم آنکه: از نمونه‌های ياد شده در پاورقی آشکار است که شيخ برای تفسير بسياری از آيات قرآن یک دو روايت را نقل می‌کرده است که گاه هر دو و در بسيار جا دست کم یکی از آن دو ضعيف، مرسل يا مانند آن به شمار می‌آيند. شيخ در سند آن روايت‌ها هيچ گاه خدشه نمی‌کند و در می‌گذرد. خواننده از اين روش شيخ جز اين نمی‌فهمد که او اين روايت ضعيف را در تفسير آن آيه پذيرفته است و اگر جز اين بود، شيخ خود گوشزد می‌کرد که من اين روايت را گزارش می‌کنم گرچه درون مايه آن را نمی‌پذيرم مانند بسيار جا که چنين کرده است۲ .

1.. علل الشرايع، ج۱، ص۱۵۸. معانی الاخبار، ص۳۷۲؛ الأمالی، ص۷۲۹.

2.. برای نمونه: علل الشرايع، ج۱، ص۸۷: «ليس هذا الخبر عندی بمعتمد و لا هو لی بمعتقد»، ص۳۵۵، ج۲، ص۸۶، ۱۰۸:«جاء هذا الحديث هکذا والذی أعتمده وأفتی به أنّ...»، ۱۴۸، ۲۱۵، ۲۱۶، ۲۲۶، ۲۳۴، نيز عيون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۲۶۴: «رُوی هذا الحديث کما حکيته و أنا بریءٌ من عهدة صحّته». شيخ در چند جا نيز گرچه آشکارا حديث را نامعتبر نشمرده است اما _ کم و بيش _ بر آن خرده‌ای گرفته است: عيون أخبار الرضا علیه السلام ، ج۲، ص۲۳۲: «هذا حديث غريب لم أجده فی شئ من الأصول و المصنّفات و لا أعرفه إلا بهذا الإسناد». نیز نک: همین منبع، ج۱، ص۶۴ و ۸۸.


حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
98

ممکن است یک حدیث صحیح یا حتی عدم وجود نقل مخالف حدیث ضعیف باشد. بدین معنا که اگر راوی ضعیف یا فاسد المذهب روایتی را روایت کند و در میان روایات ثقات معارضی نداشته باشد، خود این عدم وجود معارض نشان‌دهنده پذیرش آن روایت ضعیف در میان قدما است.۱

چهارم: روایت ضعیف در حوزه تفسیر

شيخ در حوزه تفسير قرآن و معارف اسلامی چگونه عمل می‌کرده است؟ آيا در اين دو حوزه روايت‌های ضعيفان يا غير اماميان را یکسر به کنار می‌نهاده است؟ با در نگريستن به نگاشته‌های به جا مانده از شيخ در می‌يابیم که چنين نيست.

در میان آن دسته از احاديث که شيخ آنها را نقل کرده است و با تفسير آيه يا آياتی از قرآن پيوند دارند روايت‌هایی که در سند آنها راويان ضعيف باشند _ که به ضعف شناخته شده بودند _ اندک نيستند.۲

در برخی از اين سندها نيز راويان ناشناخته فراوان به چشم می‌خورند؛۳ برخی از آنها نيز مرسل يا مرفوع اند.۴ شيخ همچنين از روايات سنی‌ها نيز برای تفسير آيات

1.. شیخ در العدة آنچه را گفتیم با اندکی تضییق خاطر نشان می‌سازد. وی دربارۀ روایات ثقات عامّی یا منسوب به یکی از فرق شیعۀ غیر امامی معتقد است که عدم وجود نقل مخالف عمل به آن روایت را ضروری می‌سازد و این نکته را سیرۀ متداول میان شیعه می‌داند. ولی در بارۀ روایات غالیان و متهمان و ضعیفان این نکته را نمی‌پذیرد و این عدم پذیرش در این موارد خاص را نیز به عنوان سیرۀ شیعیان از دیر زمان معرفی می‌کند. (عدة الأصول، ج۱، ص۱۴۹ _ ۱۵۱). برای توجه به عدم انکار و ردع ائمه از روایت از ضعفا به عنوان قرینه‌ای برای اعتبار روایت نک: مرآة العقول، ج۱۳، ص۳ _ ۴، و برای توجه به عدم وجود روایت معارض به عنوان قرینۀ اعتبار نک: المعتبر، ج۱، ص۶۲، ۱۰۴، ۲۵۲، ۳۱۹؛ روض الجنان، ج۱، ص۳۰۴؛ مدارک الأحکام، ج۴، ص۱۷۶ و ج۵، ص۳۲۹؛ جامع الشتات، خواجوئی، ص۱۶۹ و... .

2.. کتاب النبوة، ص۲۹۹ ح ۱: حدیثی مرفوع، ص۲۷۴ ح ۶: از وهب بن منبۀ از غیر معصوم، ص۲۴۲ از وهب بن منبّة؛ الأمالی، ص۳۲۶ (حدیث ۳۸۲)، ص۳۲۹ (حدیث ۳۹۰).

3.. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج۱، ص۸۲ حديث ۵، ص۸۳ حديث ۷، ص۸۴ حديث ۸، ص۱۳۶ حديث ۸، ص۱۳۹ حديث ۱۴، علل الشرايع، ج۱، ص۸۵ حديث ۲و۳، ص۹۰ حديث ۱، ص۹۱ حديث ۱، ص۱۵۶ حديث ۱، ص۱۷۷ حديث ۳، ص۳۲۱؛ ج۲، ص۱۰۵.

4.. علل الشرايع، ج۱، ص۱۴۲، ۱۵۷، ج۲، ص۸۲. کتاب النبوة، ص۲۳۳.

  • نام منبع :
    حدیث ضعیف (نگاهی به رویکرد قدمای شیعه)
    تعداد جلد :
    1
تعداد بازدید : 62925
صفحه از 315
پرینت  ارسال به