(۲)
پژوهشى در معراج از نگاه قرآن و روایات
ادیب بهروز، محسن
كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مركز تربیت مدرّس حوزه علمیه قم
استاد راهنما: دكتر بهشتى، احمد
استاد مشاور: حجةالاسلام توفیقى، حسین
۲۱۳
تبیین مفهوم و معناى معراج، بررسى و اثبات امكان وقوع آن، عقلاً و نقلاً، و بررسى شیوه و كیفیت معراج پیامبر اكرم، موضوع مورد بحث محقّق در این پایان نامه است.
معراج، سیر و سفر پیامبرصلى الله علیه وآله به ملكوت، از جمله رخدادهاى شگرف و شگفتزاى دوران قبل از هجرت پیامبر اسلام است. این سفر در اوج تكذیبها، خیرهسرىها و زشتخویىهاى مشركان تحقّق یافت. در اوج این نامردىها و گسترش رنجها و زجرها، خداوند، آخرین پیامبر خود را به ملكوت مىبَرَد تا با ارائه شگرفىهاى هستى و شگفتىهاى ملكوت، جان او را از حقایق الهى بیا كَنَد و قدرت لایزال و شكستناپذیر الهى را به وى بنمایاند و جایگاه والایش را در ملكوت، بدو نشان دهد، تا او با توانى بیشتر و ثباتى افزونتر در گسترش آیینش بكوشد و مشركان و ناباوران را حجّتى قویم و برهانى استوار باشد.
این بررسى، در شش فصل و یك خاتمه سامان یافته است.
در نخستین فصل به تبیین معناى واژه «معراج» بر اساس منابع لغوى پرداخته و پس از آن، معناى اصطلاحى معراج را در قرآن و روایات آورده است. در پایان بحث نیز تعاریف بزرگان را از معراج عرضه كرده و با تعریفى كه خود برگزیده، این فصل را پایان داده است.
وى در فصل دوم به اثبات معراج پرداخته است كه با تفسیر و تبیین آیات سوره اسراء و نجم، آغاز شده و با عرضه و تحلیل روایات این موضوع و سپس، ارائه دلیل عقل، آن را ادامه داده و در پایان نیز آرا و گفتار متفكّران، دانشوران و متكلّمان و محدّثان اسلامى را آورده است كه اعتقاد به معراج را ضرورى تلقّى كرده و انكار و روى برتافتن از آن را كفر دانستهاند.
نگارنده، در فصل سوم با استناد به یك روایت صحیح و تأیید دیگر روایات، تعدّد معراج را به اثبات رسانده و در پایان، با الهام گرفتن از سخنان علّامه طباطبایى، دو مرتبه روى دادن معراج را تبیین و تأیید نموده است.
وى در چهارمین فصل، بحث زمان و مكان را - كه از پُر گفتگوترین و جنجالىترین بحثهاى معراج است - مطرح نموده و تضارب آرا و شگفتى در این باره در منابع و متون و تحقیقات محقّقان را نیز ضمیمه كردهاست.
نگارنده، همچنین با تكیه بر دلایل متعدّدى به لحاظ زمان، به تحقّق معراج در سال سوم یا چهارم بعثت، معتقد شده و به لحاظ مكان، مسجدالحرام را براى معراج برگزیده است. در ادامه بحث نیز وسیله سفر ملكوتى حضرت و ویژگىهاى آن را بر اساس روایات، تبیین نموده است و پس از آن با طرح چهار نظریه در زمینه چگونگى سفر و انتخاب نظریه جسمى - روحى، به اثبات آن پرداخته و با نقد و بررسى دیگر آرا، بىپایگى آن دیدگاهها را روشن ساخته است.
نگارنده، در فصل پنجم با الهام گرفتن از روایات و با تكیه بر آیات «لِنُریه مِن آیاتِنا» و «لَقَد رَأى مِن آیات رَبِّه الكُبرى»، از هدف این سفر ملكوتى سخن گفته و براى تبیین بیشتر ابعاد هدف، پارهاى از مشاهدات پیامبرصلى الله علیه وآله را در معراج، گزارش كرده و با گفتارى از بزرگان در این باره، فصل را پایان داده است.
در آخرین فصل با استناد به روایات معصومانعلیهم السلام از ولایت علىعلیه السلام، وجوب نمازهاى روزانه، مادّه اوّلیه وجود زهراى اطهرعلیها السلام، رفع تكلیفهاى دشوار امّتهاى پیشین از امّت رسول خدا، به عنوان دستاوردهاى مهم این سفر ملكوتى یاد شده است و با نقد و بررسى دیدگاههاى مختلف در این زمینه، این فصل، پایان یافته است.
در خاتمه نیز گزارشگونهاى از سفر پیامبرصلى الله علیه وآله ذكر شده است. لحن و بیان در این بخش و چگونگى تنظیم و عرضه آن با فصلهاى پیشین، متفاوت است. نگارنده در این بخش، كوشش نموده آنچه را پیامبرصلى الله علیه وآله پس از سفر معراج به عنوان دیدهها و شنیدههاى خود نقل كرده - كه همه تنبّه آفرین و درسآموز است - ، در قالب گزارش و دقیقاً مستند به روایات بیاورد.
