و أَجرِ لِلنّاسِ عَلى يَدَيَّ الخَيرَ، ولا تَمحَقهُ بِالمَن.[۱]
در جلسه قبل، در رابطه با جمله دوم از این فراز نورانی این نکته را یادآور شدیم که اینکه می‌فرماید: «با منت گذاشتن بر مردم به خاطر خیر رسانی به آنها، آن را از بین نبر» اشاره به آیه ۲۶۴ سوره بقره دارد که در مورد صدقات می‌فرمود:﴿لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ﴾.
نکته دوم این است که جمله «لا تُبْطِلُوا» در قرآن دو بار تکرار شده است، یکی در همان آیه که درباره صدقات است و دیگر در آیه ۳۳ سوره محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم که درباره همه اعمال است. می‌فرماید:
﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ﴾[۲]
اى مؤمنان!از خداوند فرمانبردارى كنيد و از پيامبر فرمان بريد و كردارهايتان را تباه نکنید.
از ظاهر این آیه می‌توان برداشت کرد که بعضی از گناهان است که نه تنها یک عمل انسان، بلکه همه اعمال او را باطل می‌کند که یکی از مصادیق آن مخالفت با خدا و رسول اوست.
پس در یک آیه منت گذاشتن و اذیت، موجب حبط ثواب صدقه دانسته شده و در آیه دیگر عدم اطاعت از خدا و پیامبر صلّی الله علیه و آله و سلّم موجب حبط کل اعمال بیان شده است.
در تبیین فراز قبلی هم ذکر شد که گناهانی مثل: «عجب»، «کبر» و مانند آنها موجب فساد عبادت می‌شوند و هر عبادتی که دچار این آفات شود، باطل می‌شود. در این جا نیز همین گونه است ، برخی از گناهان همه کارهای نیک را محو و نابود می‌کند.
در روایتی چنین وارد شده که رسول گرامی اسلام صلّی الله علیه و آله و سلّم در تبیین ثواب تسبیحات اربعه فرمود:
مَن قالَ: «سُبحانَ اللَّهِ» غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِها شَجَرَةً فِي الجَنَّةِ، وَمَن قالَ «الحَمدُ للَّهِ» غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِها شَجَرَةً فِي الجَنَّةِ، وَمَن قالَ: «لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ» غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِها شَجَرَةً فِي الجَنَّةِ، وَمَن قالَ: «اللَّهُ أَكبَرُ» غَرَسَ اللَّهُ لَهُ بِها شَجَرَةً فِي الجَنَّةِ.
هر كس سبحان اللَّه بگويد، خداوند در برابر آن، يك درخت در بهشت برايش مى‌كارد، و هر كس الحمد للَّه بگويد، خداوند به ازاى آن، يك درخت در بهشت برايش مى‌كارد، و هر كس لا إله إلّااللَّه بگويد، خداوند به ازاى آن، يك درخت در بهشت برايش مى‌كارد، و هر كس اللَّه‌أكبر بگويد، خداوند به ازاى آن، يك درخت در بهشت برايش مى‌كارد.
یک نفر گفت: اى پيامبر خدا! درخت‌هاى ما در بهشت، فراوان‌اند!
حضرت فرمودند:
نَعَم، وَلَكِن إِيّاكُم أَن تُرسِلُوا عَلَيها نِيراناً فَتُحرِقُوها، وَذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عز و جل يَقُولُ: ﴿يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ لا تُبْطِلُوا أَعْمالَكُمْ﴾.[۳]
بله؛ امّا مواظب باشيد كه آتشى نفرستيد و همه آنها را بسوزانيد؛ چرا كه خداى عز و جل مى‌فرمايد: اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! از خدا و از پيامبر، فرمان بريد و اعمالتان را از بين نبريد.
در روایت دیگری که مضمون آن را هم شیعه نقل کرده است و هم اهل سنت، به این مطلب ذیل آیه﴿وَ قَدِمْنا إِلى ما عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْناهُ هَباءً مَنْثُوراً﴾[۴]«و ما به سراغ اعمالى كه انجام داده‌اند مى‌رويم، و همه را همچون غبارى پراكنده در هوا قرار مى‌دهيم.»؛ اشاره شده است. در نقل شیعی آن، امام صادق علیه السلام در تفسیر این آیه می‌فرمایند:
أمَا واللَّهِ إنْ كانت أعمالُهُم أشدَّ بَياضاً مِن القُباطيِ، ولكنْ كانوا إذا عَرَضَ لهُمُ الحرامُ لم يَدَعوهُ.[۵]
به خدا سوگند، گرچه اعمالشان سفيدتر از كتان مصرى بود اما چنان بودند كه هرگاه با حرامى روبه‌رو مى‌شدند آن را فرو نمى‌گذاشتند.
و در نقل دیگر آمده که آنها کسانی هستند که چون پنهانى و در خلوت با محرمات الهى رو به رو شوند، آنها را مرتكب گردند.[۶]
بحث حبط اعمال یکی از بحث‌های بسیار مفصل کلامی است که تبیین آن در این فرصت نمی‌گنجد و اینکه چه گناهانی باعث حبط عمل می‌شود، نیاز به بحث مستقلی دارد.
[۱]. الصحيفة السجّاديّة: الدعاء ۲۰.
[۶]. ر. ک: كنز العمّال، متقی هندی، ح۴۳۶۸۵.
