مهم ترين كتاب هاى جرح و تعديل

1. معرفة رواة الأخبار ، حسن بن محبوب السرّاء (149 ـ 224ق) .
2. مناقب رواة الحديث و مثالب رواة الحديث ، سعد بن عبد اللّه الأشعرى (م 299ق)
3. الممدوحين و المذمومين، محمّد بن أحمد القمى (م 368ق)
4. الممدوحين و المذمومين، أحمد بن عمّار الكوفى (م 346ق)
5. رجال الكشّى، أبو عمرو محمّد بن عبد العزيز الكشّى (ق 4 ق)
6. الرجال الممدوحين و الضعفاء المذمومين، أحمد بن الحسين الغضائرى (م 411ق)
7. رجال النجاشى و كتاب فى الجرح و التعديل، أحمد بن على النجاشى (م 450ق). ^۱
اينك به معرّفى چند اثر مهم رجالى خواهيم پرداخت .

سه . چند اثر برجسته در رجال شيعه

1 . تنقيح المقال فى علم الرجال

تأليف رجالى بزرگ ، آية اللّه شيخ عبد اللّه مامقانى نجفى (م 1351ق). ^۲
اين كتاب ، يكى از مفصّل ترين و جامع ترين كتاب هايى است كه تاكنون در ميان شيعه ، در علم رجال ، تأليف شده است و به دليل شخصيّت علمى مؤلّف و دقّت نظر و بى طرفى او در نقد رجال، اهمّيت به سزايى در ميان فقها و مجتهدان شيعه يافته است .
مامقانى ، بنيان گذار شيوه هاى نوى از تحقيق و استدلال در اين فن است كه پيش از وى ، سابقه نداشته است. البته عدّه اى از علما چون علّامه محمدتقى شوشترى ، به نقد اين اثر پرداخته و بر همين اساس ، تعليقات تنقيح المقال را نگاشتند كه بعدا با عنوان قاموس الرجال ، در چند مجلّد ، منتشر گرديد. با وجود اين ، اثر ياد شده ، هنوز يكى از جامع ترين و پُر استفاده ترين آثار رجالى موجود است.
قاضى طباطبايى ، در تأييد جامعيت و علميت آن ، چنين گفته است:
اگر تنقيح المقال با تهذيب و تنقيح و تحقيق و به اشراف جمعى از اهل فن، طبعِ دوم مى شد و اشتباهات آن در تعليقات رفع مى گرديد و به اغلب اعتراضات بى مورد صاحب قاموس الرجال اشاره مى شد و جملات وى با عبارات تلخ و بدون مراعات انصاف درباره تنقيح المقال روشن مى شد ، كتابى رجالى مى شد كه از هر جهت ، جامع و بى نظير بود . ^۳
البته بحمد اللّه ، اين مهم ، به همّت فرزند مؤلّف ، شيخ محيى الدين مامقانى ، جامه عمل پوشيد و چاپ منقّح آن ، همراه با استدراكات جديد ، منتشر گرديد .

دو. جرح و تعديل

اصطلاح جرح و تعديل ، مركّب از دو واژه «جرح» به معناى زخم زدن و «تعديل» به معناى عادل شمردن است و در اصطلاح علوم حديث، دانشى است كه درباره راويان و ارزش گذارى آنها به وسيله آنچه درباره شان از مدح و ذم گفته شده، بحث مى كند. ^۱
دانش جرح و تعديل ، يكى از مهم ترين دانش هاى مرتبط با علم رجال است كه هر كسى به صِرف داشتن آگاهى از علوم حديث، جرئت و توانايى ورود به قلمرو آن را ندارد ؛ چرا كه شخص جارح يا معدِّل ، بايد از هر جهت داراى اطّلاعات كافى باشد و به احوال راويان و مشايخ و طبقات راويان ، آگاهى كامل داشته باشد و از مذهب، اغراض و مقاصد، زمان زيستن، زمان وفات، محلّ زندگى، قدرت حفظ، قدرت تحمّلِ حديث، چگونگى دريافت حديث و بسيارى خصوصيات ديگر راوى، اطّلاع كافى در اختيار داشته باشد. ^۲
به همين جهت ، بسيارى از علما معتقدند اين صفات به آسانى در هر كس يافت نمى شود . لذا تعداد ارباب جرح و تعديل در ميان اهل سنّت و اماميه ، اندك است. ^۳

بعضى از اصطلاحات جرح و تعديل

الف ـ تعديل (توثيق و مدح): حجةٌ ، ثقةٌ ، ثقةٌ فى الحديث ، ثقةٌ ثقةٌ ، عينٌ ، وجهٌ ، وجهٌ من وجوه أصحابنا ، فقيهٌ .
ب ـ جرح (مذمّت و تضعيف): ضعيفٌ ، كذّابٌ ، وضّاعٌ ، فاسقٌ ، واهٍ ، غالٍ ، ملعونٌ ، متّهمٌ ، لايُعبأُ بِه ، مضطربٌ .