189
تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجري تا امروز

1. غريب الحديث فى «بحار الأنوار»

تأليف حجة الاسلام والمسلمين حسين حسنى بيرجندى، با تحقيق پژوهشگرانِ مركز تحقيقات دار الحديث .
اين كتاب ، ابتدا در سال 1378 ش ، در چهار مجلّد و در قطع وزيرى توسّط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى منتشر شد و سپس در سال 1379ش ، به صورت يك جلدى رحلى در يكهزار صفحه ، توسّط همان ناشر ، مجدّدا به چاپ رسيد.
علّامه مجلسى ، در ضمن مجلّدات بحار الأنوار ، لغات و عبارت هاى مبهم و مغلق آن را شرح و تفسير نموده و بعضا نكات ارزنده اى در تفسير حديث به حديث ، ارائه نموده است.
پراكندگى اين شروح و توضيحات در اين تعداد مجلّد، استفاده از آنها را محدود و مشكل ساخته است. كتاب حاضر ، اين الفاظ و مفردات بسيار و اين شرح و تفسيرهاى پراكنده را به صورت يك جا و به ترتيب حروف الفبا ، در خود جاى داده است، بدين صورت كه مادّه كلمات مورد نظر ، به ترتيب معجم منظّم شده و طبق روش ابن اثير ، مدوّن شده است.
مؤلّف ، بجز شرح ها و توضيحات علّامه مجلسى، مفردات موجود در كتاب ابن اثير ـ كه مداخل آن در بحار الأنوار موجود بوده ـ و نيز آنچه از مفردات نهج البلاغه را كه توسّط صبحى صالح شرح شده ، گردآورى نموده است. در اين ميان ، الفاظ و عباراتى كه توسط معصومان عليهم السلام شرح گرديده نيز به عنوان مدخل در اين كتاب ، استفاده شده است. گفتنى است در تهيّه و تنظيم اين اثر ارزشمند ، مركز تحقيقات دار الحديث ، همكارى جدّى و قابل توجّهى داشته كه مى توان موارد آن را چنين برشمرد:
1. مقابله همه احاديث وارد شده و تكميل نواقص آنها بر اساس بحار الأنوار چاپ بيروت ؛
2. مقابله همه توضيحات علّامه مجلسى و اصلاح آنها و افزودن شماره جلد و صفحه در دادن نشانىِ توضيحات ؛
3. مقابله بيشتر شروحى كه از كتاب هاى لغت گرفته شده است ؛
4. ويرايش و دقّت در صحّت آوردن متون نقل شده ، زير مواد و مفردات آنها.


تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجري تا امروز
188

سه . غريب الحديث

غريب الحديث يا غريب نگارى حديث ، علمى است كه به بررسى احاديث دشوار و معانى پنهان مانده حديث و شرح واژه هاى دشوار آن مى پردازد. ۱ بعضى معتقدند اوّل كسى كه درباره غريب الحديث تأليف داشته است ، ابو عبيده معمّر بن مثنّى تميمى (م 210ق) يا نضر بن شميل مازنى (م203ق) بوده است و در مرحله بعد ، افرادى چون اَصمعى و ابو عُبيد قاسم بن سلّام (م242ق) و در ادامه ، زمخشرى (م 548ق) ، مؤلّف كتاب الفائق و ابن اثير (م606ق) ، مؤلّف كتاب النهاية بوده اند. ۲ گرچه دكتر حسين نصّار در كتاب المعجم العربى ـ نشأته و تطوّره، به استناد كتاب ابن نديم گفته كه عبدالرحمان بن عبد الأعلى سُلَمى، گوى سبقت را در اين ميدان ربوده است . ۳
در ميان شيعه ، بخصوص در دو قرن اوّل هجرى ، به كتابى در اين زمينه برنخورده ايم، گرچه در زمينه غريب القرآن (غريب نگارى قرآن) ، اثرى از نيمه اوّل قرن دوم نام برده اند و به عبارت ديگر ، نخستين كتابى كه در زمينه كشف معانى لغات متون دينى تدوين شده ، كتاب تفسير غريب القرآن مربوط به ابو سعيد اَبان بن تَغلب بن رباح بكرى (م141 ق) از اصحاب بزرگ سه امام (امام سجّاد ، امام باقر و امام صادق عليهم السلام ) است و شايد دليل بى توجّهى به تدوين كتاب هاى غريب ، حضور پى در پى ائمه معصوم عليهم السلام و بهره گيرى مستقيم از گنجينه علوم و معارف آنان بوده كه نياز به تأليف آن را منتفى ساخته بود، ۴ برخلاف اهل سنّت كه با كوتاه شدن دستشان از وجود پيامبر خدا و برخى صحابه، در فهم بيانات دينى و بعضى واژه ها با مشكل مواجه شدند.
احتمالاً اوّلين اثر شيعى كه در توضيح معناى روايات تأليف شده ، كتاب معانى الأخبار شيخ صدوق باشد .
جامع ترين و مهم ترين اثر غريب الحديثى در ميان شيعه ، كتابى است كه در قرن يازدهم هجرى ، با نام مجمع البحرين و مطلع النيّرين ، به قلم فخر الدين بن محمّد على خفاجى ، معروف به طُرَيحى ، پديد آمد. اين كتاب ، علاوه بر لغات احاديث نبوى، شامل لغات مشكل روايات ائمه عليهم السلام نيز هست. طريحى ، تدوين كتابش را به روش الصحاح جوهرى انجام داده است.
اينك به معرفى دو اثر معاصر در اين زمينه مى پردازيم .

1.علوم الحديث و مصطلحه ، ص ۱۱۲ . مؤلّف اين كتاب ، صبحى صالح ، در ادامه اين تعريف خود ، علّت اين دشوارى در فهم احاديث را به نقل از بعضى ، فساد در زبان عربى دانسته است (شايد فساد در اين جا به معناى تغيير و تحوّل و اختلاط لغات باشد) .

2.ر . ك : علم الحديث ، مديرشانه چى ، ص ۱۵۰ ـ ۱۵۲ .

3.غريب الحديث فى بحار الأنوار ، ص ۷ (مقدّمه) .

4.شايد علّت بى رونقى اين دانش در ميان شيعيان پس از دوره حضور ائمه معصوم عليهم السلام نيز پيدايش كتاب هاى بزرگى چون الفائق زمخشرى و الصحاح جوهرى... باشد.

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه از آغاز سده چهاردهم هجري تا امروز
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1387
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 77477
صفحه از 316
پرینت  ارسال به