چاپ سوم

اين چاپ در تاريخ 1371 ش ، آغاز شده و تا تاريخ 1379 ش ، جمعا در سى و يك مجلّد به پايان رسيده است. از جلد چهارم به بعد ، در اين چاپ ، كمى با چاپ دوم تفاوت دارد و تا حدّى منظّم تر است . بدين صورت كه مجلّدات چهارم تا هشتم ، «كتاب الصلاة» ، نهم ، «كتاب الزكاة و الخمس» ، دهم و يازدهم ، «كتاب الصوم و الإعتكاف» ، دوازدهم تا چهاردهم ، «كتاب الحج» ، پانزدهم ، «كتاب الفرار» ، شانزدهم تا هجدهم ، «كتاب الجهاد و الأمر بالمعروف» ، نوزدهم «كتاب القرآن و الدعاء» ، بيستم و بيست و يكم ، «كتاب آداب العشرة» و «آداب السفر» و ديگر آداب، بيست و دوم تا بيست و چهارم «كتاب المعايش و المكاسب و المعاملات» ، بيست و پنجم تا بيست و هفتم ، «كتاب النكاح و الطلاق» ، بيست و هشتم ، «كتاب الصيد و الذبائح و الأطعمة و الأشربة» و بيست و نهم ، «كتاب الميراث» و «كتاب القضاء» آمده است ، تا جلد سى ام كه «كتاب القصاص» است و جلد سى و يكم كه «كتاب الحدود و الديات» است و كتاب ، با آن ، در سال 1379 ش ، خاتمه يافته است و مؤلّف ، در پايان آن ، در سه صفحه ، به زحمات چهل ساله خويش در تأليف اين اثر ، اشاره كرده است .
يادآور مى شود آية اللّه محمد واعظ زاده خراسانى كه در تدوين اوّليه كتاب ، همكارى داشته است ، نسبت به چاپ دوم و سوم اين كتاب ، انتقاداتى دارد كه به بعضى از آنها اشاره مى گردد:
«يك . آقاى معزّى مدّعى است در حالى كه مجموع چاپ دوم كتاب 26 جلد بوده و اين مقدار ، تحت نظر آية اللّه بروجردى تأليف شده و صرفا از روايات دو كتاب وسائل و مستدرك گرد آمده، در چاپ سوم، حدود دو هزار حديث از غير اين دو كتاب ، اضافه شده است . بنا بر اين درباره چاپ سوم ، نمى توان گفت تحت نظر آية اللّه بروجردى بوده است و افزوده ها بايد به عنوان مستدرك در آخر كتاب به نام آقاى معزّى مى آمدند .
دو . ضبط معانى لغات و نيز بيانات و تعليقات اضافه شده در اين چاپ را نمى توان به نظر آية اللّه بروجردى نسبت داد .
سه . با توجّه به اين كه تمام اين كتاب توسّط اعضاى جلسه حديث زير نظر آية اللّه بروجردى تأليف گرديد و در مقدّمه فرزند ايشان ، سيّد محمّد حسن و نيز در تقريظ آية اللّه خويى همين مطلب ذكر شده است ، ليكن مشاهده شده كه در چاپ دوم ، از جلد هفدهم تا پايان و در چاپ سوم از جلد اوّل تا آخر ، همه جا آقاى معزّى ملايرى ، مؤلّفْ معرّفى شده است . البته مساعى فراوان ايشان ، قابل انكار نيست ؛ امّا هر چه باشد، اين كار ، با امانت ، سازگار نيست و از اعتبار كتاب مى كاهد و چنانچه ادّعا شود اين كتاب ، غير از آن چيزى است كه تحت اشراف آية اللّه بروجردى بوده، پس بايد از نسبت دادن آن به ايشان ، پرهيز شود. البته اگر بخواهيم انصاف بدهيم، كتاب الفرار، كتاب العشرة ، ابواب الحمّام و چند عنوان ديگر كه جزء سنن هستند ، احتمال دارد تأليف آقاى معزّى باشد» . ^۱
آية اللّه اسماعيل معزّى ^۲ به قصد پرهيز از به راه افتادن جنجال بر سر جامع الأحاديث ، تنها يك بار ، در نامه اى اعتراض آميز به مجلّه حوزه ، به دفاع از روش خود و پاسخگويى به ايرادات ياد شده برخاست ، با اين بيان كه : جامع الأحاديث چاپ شده به دستور آية اللّه بروجردى (طهارت و صَلات) ، از اصل ، تأليف و تصنيف خود آقاى معزّى است كه آية اللّه بروجردى ، كيفيت و روش آن را پسنديدند و آن را از ميان همه نمونه هاى انجام شده توسّط شاگردان ، نسخه مختار خود اعلام كرده ، دستور چاپ آن را دادند . وى ، همچنين تصريح مى كند كه ساير نمونه ها (يعنى بعضى ابواب فقهى ديگر كه توسّط ديگر آقايان ، تعهّد و گردآورى شدند) ، هيچ گاه در اختيار وى نبوده اند ، كه اگر هم بودند ، به خاطر تنوّع روش هاى تدوين و تنوّع نسخه هاى مصادر آنها (خطّى ، سنگى ، حروفى) و يكى نبودن روش هاى استخراج و استنساخ و تصحيح آنها ، و وارد شدن تدريجى كتاب هاى تصحيح شده جديد به عرصه چاپ و نشر و... قابل استفاده و در خور اعتماد نبودند و به جهت لزوم صرف وقت بيشتر براى تصحيح و تحقيق و يك دست كردن آنها ، اصلاً مقرون به صرفه نبودند . ضمنا بعضى شاگردان هم هيچ وقت نتوانستند به تعهّدشان عمل كنند و لذا برخى ابواب ، بر زمين مانده بود . ^۳