شيوه هاى خاصّ تدوين احاديث

يك. مُسنَد نويسى

حديث شناسان، سلسله متّصل راويان يك حديث را كه پيوسته از يكديگر روايت مى كنند تا به معصوم عليه السلام برسد ، «سند» حديث مى گويند . ^۱
زمخشرى گفته است: سند به منزله ستونى است كه متن حديث ، بر آن استوار است. ^۲
واژه «مسند» ، اسم مفعول «سند» از باب اِفعال و جمع آن ، «مسانيد» است . اين واژه ، معانى لغوى و اصطلاحى گوناگونى دارد، از جمله: روزگار ، ^۳ پسر خوانده ، و نيز چيزى كه به آن تكيه مى شود . ^۴

معناى اصطلاحى «مسند»

با كندكاو درباره منشأ اين واژه، ريشه آن را مى توان در كلام معصومان عليهم السلام جستجو كرد و به احتمال بسيار ، اصطلاح «مسند» ، از تعابير آنان در روايات ، اقتباس شده است .
سكونى ، در روايتى از امام صادق عليه السلام ، به نقل از اميرمؤمنان ، آورده است :
إذا حَدَّثتم بحديثٍ فأسندوه إلى الذى حَدَّثَكم، فإن كان حقا فلكم، و إن كان كِذبا فعليه .^۵
هنگامى كه حديثى بازگو مى كنيد، آن را به گوينده اش مستند كنيد . در اين صورت ، چنانچه درست بود، به سود شماست و اگر دروغ بود، بر عهده اوست.
نيز از امام باقر عليه السلام درباره حديثى كه به صورت مُرسَل و بدون سند نقل مى كنند ، پرسيده شد . ايشان فرمود :
إذا حدَّثتُ الحديث فلم أسنده، فسندى فيه: أبى ، عن جدّى ، عن أبيه، عن جدّه رسول اللّه صلى الله عليه و آله ، عن جبرئيل عليه السلام ، عن اللّه عز و جل .^۶
اگر حديثى گفتم و سندش را نقل نكردم، همانا سند من در آن ، چنين است: از پدرم ، از جدّم ، از جدش پيامبر خدا ، از جبرئيل عليه السلام ، از خداوند عز و جل .
پس از آگاهى از ريشه واژه «مسند»، معناى اصطلاحى آن را بيان مى كنيم:
نزد حديث شناسان، «مُسند» در برابر «مُرسَل» و «منقطع» و... ، حديثى است كه سندش از راوى تا پيامبر خدا ، پيوسته متّصل باشد . ^۷ به عبارت ديگر ، حديثى است كه در زنجيره اسناد آن ، حلقه اى مفقود نباشد.
البته تعاريف ديگرى نيز از «مسند» توسّط بعضى دانشمندان ، همچون : خطيب بغدادى، ابن عبد البرّ قُرطُبى و سيّد حسن صدر ، بيان شده است . ^۸
شيوه تدوين كتاب هاى مسند ، متفاوت است . برخى براساس احاديث يك صحابى تنظيم شده اند (مانند : مسند أبى بكر) ، و برخى ديگر ، شامل احاديث چند صحابى است كه براى هر يك ، باب مستقلّى باز شده است (مانند : مسند أحمد بن حنبل) .
در شيوه ديگر مسند نويسى، احاديث يكى از معصومان عليهم السلام را كنار هم آورده اند و گاهى نيز روايات يكى از راويان معتبر را تنظيم نموده اند كه عموما به نام گوينده حديث يا راوى آن است (مانند : مسند الرسول الأعظم، مسند الإمام الشهيد، مسند عبد العظيم الحسنى و مسند أبى بصير) .
در ميان اهل سنّت ؛ تعداد بسيارى كتاب مسند ديده مى شود كه تعداد 174 مورد آن ، در كتاب مسندنويسى در تاريخ حديث ، شمارش شده است. ^۹ همچنين ، تعداد 36 مسند از شيعيان نام برده شده، كه اغلب آنها از متقدّمان و مربوط به پيش از يك قرن اخير است .
در جستجويى كه انجام شد، تعداد 34 مورد از مسانيد معاصر شيعه را به دست آورديم كه پس از معرّفى چند مورد از مهم ترين آنها، فهرستى از آنها ذكر خواهيم نمود.