1193 تا 1209 ق ، در مجموع ، هشت نفر به حكومت رسيدند كه در اين فاصله ، جز ناآرامى ، رقابت ، درگيرى و كور ساختن و قتل رقيبان ، چيز قابل توجّهى به چشم نمى خورد و قريب دوازده سال ، بين آقا محمّد خان قاجار و شاهزادگان زنديه ، زد و خورد بود و اين كشمكش ها ، در نهايت به پيروزى آقا محمّدخان قاجار گرديد. ^۱

دوره قاجاريه

قاجاريه ، طايفه اى اند در اصل از نژاد مغول و ظاهرا از قبايلى بودند كه به همراه كشور گشايان تاتار در دوره چنگيز و بازماندگان او از مغولستان به سرزمين هاى اسلامى آمدند و در قسمت بين شام و ايران ، بخصوص در نواحى ارمنستان ، ماندگار شدند. ^۲ حكومت اين سلسله بر ايران با پادشاهى آقا محمّد خان ، فرزند بزرگ تر محمّد حسن خان قاجار ، آغاز گرديد.
شاهان سلسله قاجار ، داراى اعتقادات مذهبى متعصّبانه اى بودند و از لحاظ كاربردى نيز سياست مذهبى اى پيشه مى كردند تا جامعه و رهبران دينى را نسبت به خويش ، بدبين نكنند و از تضادّ ميان حاكميت و نهادهاى دينى و مذهبى پيشگيرى كنند. ^۳
در اين ميان ، فتحعلى شاه قاجار ، بيش از ديگر شاهان اين سلسله در جلب نظر و كسب رضايت عالمان تراز اوّل شيعه نسبت به خود ، تلاش مى كرد. به عبارت بهتر ، در اين زمينه ، از هيچ كوششى فروگذار نمى كرد. وى از آغاز حكومت خود بر آن شد تا با كسب تفويض حكومت از سوى مراجع دينى شيعيان ، به سلطنت خود ، وجهه شرعى ببخشد؛ امّا فقيهانى مانند: ميرزاى قمى و كاشف الغطاء ، تنها حقّ حاكميت

دوره زنديه

افراد ايل زند ، پيرو آيين تشيّع بودند. كريم خان ، مؤسّس زنديه نيز خود ، مردى متديّن و پايبند به حفظ آداب و مراسم مذهبى بود و حتّى به تقليد شاهان صفوى ، در ايّام محرّم ، مراسم سوگوارى بر پا مى كرد.
كريم خان ، گرچه مردى متديّن بود ، ولى در امور مذهبى ، تعصّب چندانى نداشت و مانند شاهان دوره آخر صفويه ، باورهاى شخصى او به مقاصد سياسى زيانى نمى رساند. وى ، پيروان تمام اديان را محترم مى شمرد و از لحاظ پيمان هاى اجتماعى و مقرّرات كشورى ، ميان افراد ملّت ، فرقى نمى گذاشت.
بنا به گفته بيشتر تاريخنگاران ، كريم خان ، خواندن و نوشتن نمى دانست ؛ ولى نسبت به دانشمندان ، رفتارى احترام آميز داشت و بويژه به عرفا و مشايخ ايشان ، بسيار دلبسته بود. همچنين ، وجود برخى از وزراى دانش دوست ، مانند: محمّد حسين فراهانى ، متخلّص به «وفا» كه به همراه ميرزا محمّد جعفر ، از منشيان قديم نادرشاه ، امور كشور را اداره مى كرد ، در ترويج علوم و معارف در آن زمان ، بى تأثير نبود.
كريم خان ، پس از استقرار حكومت خود ، جز گشودن بصره ، كار نظامى ديگرى نكرد ؛ بلكه بيشتر اوقات خود را در شيراز ، صرف خوشگذرانى مى كرد و در رفاه حال مردم مى كوشيد و همين كوشش وى در فراهم آوردن آسايش مردم و دفع بيداد از ايشان ، او را نزد هم زمانانش دوست داشتنى و از ديد تاريخ ، سر بلند و نيك نام ساخته است. ^۱
سلسله زنديه ، از سال 1163 تا 1193 ق ، بر تمام ايران ، به استثناى خراسان كه در دست شاهرخ افشارى بود ، حكومت مى كرد. پس از مرگ كريم خان در سيزدهم صفر