227
تاريخ حديث شيعه در سده هاي دوازدهم و سيزدهم هجري

دوازدهم و سيزدهم نيز مجموعه اى از اين آثار به ظهور رسيده است كه به ذكر آنها مى پردازيم:

شرح دعاى صباح

اين دعا كه مفتاح الفلاح و مصباح النجاح نيز نام گرفته است ، منسوب به امام على عليه السلام است و از شرح هاى متعدّد آن پيداست كه همواره ، مورد توجّه دانشمندان شيعه بوده است.
علّامه مجلسى ، اين دعا را در بحار الأنوار (ج 91 ، ص 228 ، باب 40 ، احراز مولانا أمير المؤمنين عليه السلام ) آورده و مى گويد اين دعا ، از ادعيه مشهور است و آن را در كتب معتبر نيافته است ، جز در المصباح سيّد بن باقى رحمه الله . دعا با اين عبارت آغاز مى شود: «اللهم يا من دلع لسان الصباح بنطق تبلجه....».
علّامه مجلسى مى گويد: در يكى از كتاب ها اين سند را براى اين دعا يافته است:
شريف يحيى بن قاسم علوى مى گويد: به پوست نوشته بلندى دست يافتم كه به خطّ آقا و جدّم امير مؤمنان و پيشواى روسپيدان و شير پيروزمندان ، على بن ابى طالب ـ كه برترين درودها بر او باد ـ در آن نوشته شده بود: «بسم اللّه الرحمن الرحيم. اين دعايى است كه رسول خدا به من آموخت و هر صبح ، بدان دعا مى كرد...» . ۱
پاره اى از شروح بر اين دعا كه در دو قرن دوازدهم و سيزدهم ، نگاشته شده ، عبارت اند از:
1 . شرح دعاء الصباح ، از اصغر بن محمّد قمى (م بعد از 1115 ق). مؤلّف ، آن را در حدود 1115 ق، در اصفهان به نگارش در آورده است و خود وى بر آن ، حاشيه نوشته است. ۲

1.بحار الأنوار ، ج ۹۱ ، ص ۲۴۶.

2.الذريعة ، ج ۱۳ ، ص ۲۵۳.


تاريخ حديث شيعه در سده هاي دوازدهم و سيزدهم هجري
226

الأبرار مؤلّف در شرح مشكلات برخى از روايات نبوى و... است. ۱
132 . سببُ تسميةِ الائمّةِ باُمِّ الكتاب ، از ميرزا حسن مراغه اى (ق 13 ق). در برخى روايات ، ائمه عليهم السلام «امُّ الكتاب» ناميده شده اند. در اين رساله ، سبب اين نامگذارى مورد بحث قرار گرفته است. ۲
133 . شرح حديث العقل و الجهل و جنودهما ، از [محمّد على بن] محمّد كاظم شاهرودى (م 1293 ق). ۳
134 . شرح منظومه عقل و جهل ، از سيّد محمّد صادق رضوى (ق 13 ق). شرح و بسطى است با استناد به اخبار اهل بيت عليهم السلام بر منظومه عقل و جهل ، به همراه خطبه شقشقيه كه آن نيز به همين منظور ، تفسير گرديده است. ۴

هفت . شرح ادعيه و زيارات

معصومان عليهم السلام ، در گفتگوى با مردم ، جانب درك و فهم مخاطب را رعايت مى كردند و متناسب با فهم شنونده به انشاى سخن مى پرداختند ؛ امّا در مقام مناجات با قاضى الحاجات ، محدوديت رعايت فهم شنونده را نداشتند ، هر چند دعاهايى را كه به اصحاب خود تعليم مى دادند ، مى تواند ويژگى ساير احاديث را داشته باشد. از اين رو ، عمده دعاهاى مأثور از اوج عرفان و معنويت صادر شده و از مقام ولايت و عصمت ، حكايت مى كند و به تعبير امام خمينى رحمه الله ، «قرآنِ صاعد است».
فهم عمق محتواى چنين دعاهايى ، همواره بى نياز از شرح و تفسير نيست. بر اين اساس ، دانشمندان بزرگ شيعه ، به طور طبيعى به اين نكته عنايت داشته اند و شرح هاى متعدّدى را بر ادعيه و زيارات ، از خود بر جاى گذاشته اند. در قرن هاى

1.فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آستان قدس رضوى ، ج ۱۴ ، ص ۹۸ (ش ۱۶۱۵۷).

2.فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آية اللّه مرعشى ، ج ۳ ، ص ۸۰ (ش ۸۸۴).

3.الذريعة ، ج ۱۳ ، ص ۲۰۲.

4.فهرست نسخ خطّى كتاب خانه آستان قدس رضوى ، ج ۱۴ ، ص ۳۰۳ (ش ۱۱۸۶۸).

  • نام منبع :
    تاريخ حديث شيعه در سده هاي دوازدهم و سيزدهم هجري
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1385
    نوبت چاپ :
    اوّل
تعداد بازدید : 76837
صفحه از 407
پرینت  ارسال به