اين گونه نامه ها و گزارش ها بيانگر آن است كه گماشتگان شاه در ولايات ، نه تنها در تأمين آسايش و رفاه مردم و بهبود وضع اجتماعى ـ فرهنگى منطقه تحت حاكميت خود ، تلاش نمى كردند ، بلكه برعكس ، آنان را از جهات مختلف در تنگنا قرار مى دادند. وقتى شاه حاكمى را عزل مى كرد ، معلوم نبود جايگزين او تا چه حد در رفع كاستى ها و مفاسد به جاى مانده از نفر قبلى كوشش مى نمود.
اقدامات مفيدى كه در دوران قاجاريه به عمل آمد ، بيشتر در دوره ناصرالدين شاه و به دست ميرزا تقى خان امير كبير بود. از آن جمله است اصلاح امور مالى ، اصلاح نظام ، تأسيس مدرسه دارالفنون و استخدام معلّمان اروپايى براى تدريس و اعزام دانشجو به اروپا براى تحصيل در صنايع مختلف و تأسيس روزنامه ، ترجمه و انتشار كتب خارجى ، توسعه صنايع و ايجاد كارخانه و تأسيس پست خانه. امير كبير در سال 1267 ق ، در همه شهرهاى معتبر كشور ، چاپارخانه تأسيس كرد و اوّلين خطّ تلگراف در زمان ناصرالدين شاه احداث شد و به تدريج ، تكميل گرديد و ضرّاب خانه كه تا آن زمان وضع مطلوبى نداشت ، اصلاح شد.
در دوران قاجاريه ، ايران با تمدّن غرب ، آشنا شد و با كشورهاى غربى رابطه پيدا كرد. هر چند كه در فاصله بين انقراض دولت صفويه و قاجاريه ، دولت ايران با كشورهاى اروپايى روابط اندكى داشت ، ولى معاهده هاى بين ايران و كشورهاى غربى در دوران قاجاريه منعقد شد. ^۱

جريان هاى فرهنگى سده هاى دوازدهم و سيزدهم

جريان هاى فرهنگى عمده در جهان تشيّع در دو قرن هاى دوازدهم و سيزدهم عبارت است از:
1. صوفيگرى

سياسى شاه را ، آن هم بدون مشروعيت ، پذيرفتند و با او نوعى همكارى كردند و با اتّخاذ شيوه اى دقيق و حكيمانه ، ضمن رعايت مصلحت امّت اسلامى ، از هر گونه سوء استفاده شاه جلوگيرى مى كردند. ^۱
در اين جا به چند نمونه از تلا ش هاى فتحعلى شاه براى تأمين نظر عالمان دين ، اشاره مى شود:
در سال 1235 ق ، فقهاى گيلان ، در نامه اى به شاه اطلّاع دادند كه «خدّام شاهزاده محمّد رضا ميرزا و على خان اصفهانى ، وزير او ، با درويشان نعمة اللهى ارادتى به نهايت دارند و به تسويلات ايشان شاهزاده نيز از ارادت كيشان درويشان است و هم اكنون از بى قيدى اين جماعت ، كس نام از جمعه و جماعت نبرد و آيات شريعت ، منهدم و مطموس باشد».
فتحعلى شاه ، به بهانه شكار تا طارم مى رود و شاهزاده محمّد رضا ميرزا و ملازمان او را حاضر كرده ، مورد عتاب قرار مى دهد و وزير او را عزل مى كند. ^۲
همچنين در سال 1240 ق ، نامه اى از عالمان اصفهان به شاه مى رسد كه حاجى هاشم خان در هتك حرمت مردم و اخذ مال ايشان ، از هيچ چيز ، فروگذار نيست.
شاه به سوى اصفهان حركت مى كند و پس از احضار هاشم خان ، او را كور مى كند و حاكم اصفهان را كه به جهت رابطه فاميلى در تأديب هاشم خان كوتاهى كرده ، به پرداخت پنجاه هزار تومان زرِ مسكوك به خزانه شاه ، جريمه مى كند و با خود دارى حاكم از پرداخت اين مبلغ ، شاه او را عزل كرده ، سلطان محمّد ميرزا را به حكومت اصفهان ، نصب مى كند. ^۳