قرن پنجم

1 و 2 . دو دختر شيخ طوسى

نويسنده رياض العلماء ، مى نويسد :
دو دختر شيخ طوسى ، فاضل و دانشمند بودند و برخى از علما ، بدانان اجازه دادند ، و احتمال دارد اين اجازه ، از سوى برادرشان ، ابوعلى و يا پدرشان ، شيخ طوسى بوده باشد . ^۱
و نيز نوشته است :
مادر سيد بن طاووس ، از بزرگان اهل دانش بود . يكى از شاگردان شيخ على كركى ، در نوشته اى كه به معرفى مشايخش اختصاص دارد ، نوشته است : يكى از آنان ، مادر سيد بن طاووس ، دختر شيخ طوسى است كه پدرش ، [نقل ]تمامى آثار و رواياتش را به وى اجازه داد . ^۲
علّامه امينى در اعيان الشيعة ، مى نويسد :
در شرح حال سيد احمد بن موسى بن طاووس ، گذشت كه مادرش ، دختر شيخ طوسى است كه او و خواهرش ، مادر ابن ادريس ، از سوى پدرشان شيخ طوسى ، اجازه روايت تمام آثار خود و شيعيان را دريافت كردند . ^۳
يادآور مى شود ، بر حسب نقل هاى ياد شده ، در اين كه دو دختر شيخ طوسى صاحب اجازه بوده اند ترديدى نيست ، ليكن اين كه يكى از آنان ، مادر سيد بن طاووس و ديگرى ، مادر ابن ادريس بوده باشد ، قابل تأمل است و برخى محققان چون حاجى

1 . اجازات حديثى زنان

در دوران گذشته ، يكى از راه هاى فراگيرى حديث و حفظ و نشر آن ، اجازه محدّثان و راويان بوده است . در اين طريق ، فرد اجازه گرفته ، مجاز مى شد روايت هاى اجازه دهنده را ـ خواه مكتوب و خواه مسموع ـ براى ديگران گزارش كند .
اجازه ، پيش از دوره تدوين هاى رسمى حديث ، در حراست و سلامت احاديث ، سهم بسيار داشت و پس از آن نيز در انتساب كتب و نوشته ها مؤثر بود ، چنان كه گنجينه اى از اطّلاعات حديثى به شمار مى رود . ^۱ در اجازات حديثى ، زنان نيز مانند مردان سهم داشته اند ؛ گرچه سهم آنان بدان پايه و اندازه نبوده است . البته اين مطلب نيازمند تحليل هاى اجتماعى و فرهنگى است .
اينك به گزارش اجمالى اجازه نامه هاى زنان ، نزد شيعيان و اهل سنّت مى پردازيم . در اين گزارش ، نظر بر آن است كه زنانى كه اجازه دريافت كرده اند و يا به ديگران اجازه نقل حديث داده اند معرفى شوند و اگر متن اجازه نامه ها موجود باشد ، نقل گردد . در معرفى زنان صاحب اجازه ، ترتيب زمانى را ملاك قرار داده و نوشته را در دو بخش شيعه و اهل سنّت سامان داده ايم .

يك . اجازات زنان شيعى

نگارنده ، پيش از قرن پنجم ، به موردى دست نيافته است : ^۲