معرفی و روش‌ شناسی شرح نهج‌ البلاغه ابن‌ ميثم بحرانی - صفحه 67

تا پايان بخش؛ مثلاً بخش اول خطبه اوّل را در هجده تکه مجزا آورده و شرح کرده است. ۱ يا بخش اول خطبه 143 را در چهار تکه مجزا آورده و شرح نموده است. ۲

3. بخش‌بندي موضوعي متن:

از جمله کارهاي بجا و ستودني ـ که ابن‌ميثم در اين شرح، بسيار انجام داده ـ جداي از بخش‌بنديِ متني خطبه‌ها و نامه‌هاي طولاني ـ که پيش‌تر بدان اشاره شد ـ ، بخش‌بندي متن خطبه، نامه يا حکمت با توجه به موضوعات آن و گاه، بيان شمار اجزاي تشکيل دهنده متن يا توصيفات بيان شده در متن است؛ هر چند که خطبه يا کلام، کوتاه و موجز باشد و سپس در ادامه به شرح و توضيح تک‌تک آن اجزا و توصيفات مي‌پردازد. از جمله فوايد اين کار، روشن‌تر شدن مطلب براي خواننده و کمک به فهم سريع‌تر و به حداقل رسيدن مواردي است که ممکن است در شرح متن، سهواً مورد غفلت شارح واقع شوند؛ مثال: بخش‌بندي اوصاف و دستورات مطرح شده در عهدنامه مالک‌اشتر (نامه 52) ۳ يا حکمت 137 که به 34 بخش، تقسيم و شرح شده است. ۴ يا مثلاً در خطبه دهم که متنش عبارت است از:
ألا و إنّ الشيطانَ قد جمع حزبَه و استجلب خيلَه و رَجِلَه و إنّ معي لَبصيرتي ما لَبّستُ علي نفسي و لا لُبِّسَ عليّ. و ايْم الله لاُفرطنّ لهم حوضاً أنا ماتِحه! لايصدرون عنه و لايعودون إليه.۵
چنان‌که ديده مي‌شود، کوتاه و مختصر است، اما با اين وجود، ابن‌ميثم در شرح آن آورده است:
و مدارُ هذا الفصل علي ثلاثة أمور: أولها، الذمّ لأصحاب الجمل و التنفير عنهم. و الثاني، التنبيه علَي فضيلة نفسه. و الثالث، الوعيد لهم.۶
و سپس محدوده هر يک را در اين خطبه مشخص کرده است که تا رَجله مربوط به اول و تا عليَّ مربوط به دوم و بقيه مربوط به بخش سوم است ۷ و به توضيح و شرح آنها پرداخته است. يا خطبه سيزدهم ـ که در نکوهش اهل بصره است ـ شارح پس از تقسيم اين نکوهش به دوازدهم بخش به شرح آن پرداخته است. ۸

4. استفاده‌هاي گوناگون و پرشمار از آيات قرآن:

استفاده‌هاي گوناگون و نسبتاً زياد از آيات قرآن از ديگر مشخصه‌هاي اين شرح است؛ از جمله اين استفاده‌ها مي‌توان به موارد زيرا اشاره کرد:
الف‌. استفاده از آيات براي بيان برخي مطالب و مستدلّ کردن آنها؛ مثلاً در بحث از شيطان و خلقت انسان از خاک، از بسياري از آيات مربوط به اين موضوع استفاده شده است. ۹

1.همان، ج۱، ص۱۴۱ـ۱۷۰ .

2.همان، ج۳، ص۱۷۵ـ۱۷۷ .

3.همان، ج۵، ص۱۲۷ـ۱۷۶ .

4.همان، ص۳۰۶ـ۳۰۹ .

5.همان، ج۱، ص۳۴۸ .

6.همان، ص۳۴۹ .

7.همان .

8.همان، ص۳۵۳ـ ۳۵۶ .

9.همان، ص۲۱۷ـ ۲۱۹ .

صفحه از 77