نتيجه
شرح کبير ابن‌ميثم بحراني بر نهج‌البلاغه از دو بخش کلي تشکيل شده است:
1. مقدمه‌اي مفصل که قسمت عمده آن درباره اصول و قواعد بلاغي است؛
2. متن که شرح کامل نهج‌البلاغه به صورت ترتيبي است.
مؤلّفه‌هاي روش ابن‌ميثم در شرح نهج‌البلاغه را مي‌توان به دو دسته مؤلفه‌هاي پيش از شرح متن و مؤلفه‌هاي در حين شرح متن تقسيم‌بندي کرد. مؤلفه‌هاي پيش از شرح متن ـ که در اين مقاله به تفصيل از آنها سخن رفت ـ عبارت‌اند از: عبارت آغازين شرح، بيان سبب ورود کلام، آوردن نامه نخست يا آغازگر، ذکر تاريخ صدور کلام، مشخص کردن مخاطب يا مخاطبان کلام يا نامه امام عليه السلام، معرفي اجمالي مخاطب نامه، جواب به شبهات، اشاره به گلچين بودن خطبه، نامه يا حکمت، توجه به نسخه بدل‌هاي نهج‌البلاغه و ديگر منابع مربوط، بيان ضبط و تلفظ صحيح نام‌ها، عدم توضيح درباره وجه تسميه خطبه‌ها، عبارت بيانگر آغاز شرح متن، توضيح واژگان و اصطلاحات، آوردن مقدمه‌اي پيش از آغاز شرح در صورت نياز، بيان هدف کلي کلام و محور اصلي آن.
همچنين مؤلفه‌هاي موجود در حين شرح موارد زير هستند:
بخش‌بندي متن (در صورت طولاني بودن آن)، شرح تکه‌تکه هر بخش، بخش‌بندي موضوعي متن، استفاده‌هاي گوناگون و پرشمار از آيات قرآن، استفاده از احاديث پيامبر صلي الله عليه وآله، ائمه عليهم السلام و صحابه، استفاده از احاديث روايت شده از اميرمؤمنان علي عليه السلام در غير نهج‌البلاغه، به‌کارگيري مباحث کلامي، فلسفي و منطقي، به‌کارگيري آموزه‌هاي عرفاني و صوفيانه، بهره‌گيري از شروح پيشين نهج‌البلاغه، استفاده از گفته‌هاي تاريخي، استفاده از اشعار عرب، تکميل شعر به کار رفته در کلام حضرت امير عليه السلام، به کارگيري علوم ادبي (صرف، نحو و بلاغت)، شرح ندادن قسمت‌هايي از متن، بيان معاريض و اشارات موجود در کلام حضرت علي عليه السلام، بيان اشتراکات و تشابهات، شرح مفصّل بخش‌هاي مربوط به توحيد و خداشناسي، ذکر خاستگاه کنايات و ضرب‌المثل‌ها، مشخص نکردن منبع و گوينده برخي اقوال، کاربرد واژه «السّيّد» براي سيد رضي، عبارت پاياني شرح‌ها.
کتابنامه
ـ بهج الصباغة في شرح نهج البلاغة، محمدتقي شوشتري، تهران: انتشارات اميرکبير، اول، 1376ش. (نسخه موجود در نرم افزار دانشنامه علوي).
ـ الذريعة إلي تصانيف الشيعة، آقابزرگ تهراني، نجف اشرف: مطبعة الأدب، اول، 1381ق.
ـ شرح نهج‌البلاغة، کمال الدين ميثم بن علي بن ميثم بحراني، بيروت: دارالثقلين، اول، 1402ق.
ـ مقدمة شرح نهج‌البلاغة، کمال الدين ميثم بن علي بن ميثم بحراني، تحقيق: عبدالقادر حسين، قاهره: دارالشروق، اول، 1407ق.
