اگر به آن خدشه وارد نشود، به نقل از امام جواد( پرداخته است. ۱ اما در هيچ منبع حديثي کهن و جديد ما حتي با يک حديث هم مواجه نشدهايم که فضل بن شاذان از امام هادي( و عسکري( نقل کرده باشد؛ در عين حال که شيخ طوسي او را تنها در عداد صحابيان آن دو بر شمرده است. ۲
نکتهاي که نبايد دستخوش غفلت قرار گيرد، اينکه در اساس، ملازمهاي بين صحابي بودن و راوي بودن نيست و رابطه بين آن دو، به اصطلاح اهل منطق، عام وخاص مطلق است. همه راويان بيواسطه از معصوم جزو صحابيان به شمار ميآيند، اما صدق عنوان صحابي، حاوي و متضمن روايت كردن از معصوم نيست.
شيخ طوسي در ابواب مختلف رجالش چهل نفر از صحابيان ائمه( را بر شمرده و در عين حال از آنها در باب «من لم يرو عن واحد من الائمة(» ياد کرده است؛ همانند شعيب بن اعين، عبدالعزيز بن مهتدي قمي، ريان بن صلت بغدادي خراساني و حمدان بن سليمان نيشابوري و...
4. «او از حدود 26 تن استماع حديث کرده است».
ـ برخوردار بودن از اساتيد و شاگردان فراوان حاوي دانشوري، درايت، فقاهت، والايي و ارجمندي و كاهش آن دو در بستر طبيعي خويش نمايانگر توسعه نيافتگي علمي، معرفتي وتجربي انسان است.
آمار بيست و شش نفر اساتيد فضل بن شاذان به هيچ وجه برآيند پژوهش نيست. بررسي نه چندان کامل اين جانب آن تعداد را به پيش از سه برابر ارتقا داده است. به منظور به اجمال گراييدن و پهن نکردن دامنه بحث به بيش از حد لزوم به ذکر يک منبع با وجود مأخذ و منابع گوناگون براي هر يک از اساتيد وي بسنده ميکنيم.
1. ابنابيعمير، 2. صفوان بن يحيي، 3. ابنمحبوب، 4. ابنفضّال، 5. ابنبزيع، 6. محمد بن حسن واسطي، 7. محمد بن سنان، 8. اسماعيل بن سهل، 9. شاذان بن خليل، 10. ابيداوود مسترق، 11. عمار بن مبارک، 12. عثمان بن عيسي رواسي، 13. فضال? بن ايوب، 14. علي بن حکم بن زبير، 15. ابراهيم بن عاصم، 16. داود بن قاسم جعفري، 17. قاسم بن عروه، 18. عبدالرحمن بن ابينجران، ۳ 19. هشام بن حکم، ۴ 20. يونس بن عبدالرحمن، ۵ 21. حماد بن عيسي، ۶ 22. بزنطي، ۷ 23. نصر بن مزاحم، ۸ 24. محمد بن جمهور، 25. عبدالعزيز بن مهتدي قمي، 26. اسماعيل بن عباد، 27. جعفر بن عيسي بن
1.كفاية المهتدي، ص۴۴۹ .
2.رجال الطوسي، ش۵۷۴۲ و ۵۸۸۳ .
3.اسامي شمار? ۱ ـ ۱۸: اختيار معرفة الرجال، ش۱۲۰۹ .
4.تهذيب الاحكام، ج۹، باب ۱۸ ح۳۶ .
5.الكافي، ج۷، ص۹، ح۳ .
6.همان، ج۱، ص۳۲، ح۴ .
7.الغيبة (طوسي)، ص۲۳۶ .
8.همان، ص۱۸۰ .