قضیه اُرَینَب

یزید فرزند معاویه، در زمان حكومت پدرش، عاشق زنی به نام اُرَینَب شد كه دختر اسحاق و همسر عبد اللّه بن سلّام ، از كارگزاران معاویه در عراق بود . این خبر به معاویه رسید و او با نیرنگی ، عبد اللّه بن سلّام را از عراق فرا خواند و توسط ابو هریره و ابو دَردا ، برایش پیغام فرستاد كه تمایل دارد دختر خویش را به ازدواج وی در آورد. عبد اللّه از شنیدن این خبر، خشنود شد و همان دو نفر را به خواستگاری فرستاد. از سوی دیگر، معاویه از دخترش خواست كه شرط پذیرش خواستگاری را طلاق اُرَینَب قرار دهد. عبد اللّه ، ارینب را طلاق داد و دختر معاویه نیز به بهانه تحقیق ، از دادن پاسخ مثبت به خواستگاری ، سر باز زد.

چون زمان عدّه ارینب سپری شد، معاویه ابو دردا را جهت خواستگاری فرستاد. ابودردا ، در راه، حسین بن علی علیه السلام را دید و جریان را به وی باز گفت . امام حسین علیه السلام نیز از ابو دردا، خواست تا برایش از ارینب، خواستگاری كند. ارینب به خواستگاری امام حسین علیه السلام پاسخ داد و با ایشان ازدواج كرد.

عبد اللّه بن سلّام، چون از نیرنگ معاویه اطّلاع یافت، آهنگ عراق كرد و در مسیر، امام حسین علیه السلام را ملاقات نمود و از وی خواست كه با ارینب در باره ثروتی كه عبداللّه نزد او به امانت سپرده، گفتگو كند. امام حسین علیه السلام چنین كرد و عبد اللّه بن سلّام برای باز گرداندن ثروت خویش ، نزد ارینب آمد. در این هنگام، امام حسین علیه السلام در حضور عبد اللّه فرمود:

خدایا! تو را گواه می گیرم كه ارینب را سه بار طلاق دادم و تو می دانی كه قصد من از ازدواج با او، ثروت و زیبایی او نبود؛ بلكه خواستم او را برای شوهرش نگه دارم . سپس عبداللّه با او ازدواج كرد.[۱]

این داستان به گونه های دیگر نیز در منابع تاریخی ، گزارش شده است:

الف ـ محور داستان در یكی از این گزارش ها، اُمّ خالد (دختر ابو جَندل، همسر عبد اللّه بن عامر) است و قاصد، ابو هریره است و خواستگاران، امام حسن علیه السلام ، امام حسین علیه السلام ، عبد اللّه بن جعفر و یزیدند ، كه امّ خالد خواستگاری امام حسن علیه السلام را می پذیرد .[۲]

ب ـ در گزارش دیگر، هند (دختر سهل بن عمرو، همسر عبد اللّه بن عامر بن كُرَیز، فرماندار بصره) محور داستان است و قاصد، ابو هریره است.[۳]

ج ـ در گزارش سوم، داستان در باره زینب (دختر اسحاق، همسر عبد اللّه بن سلّام) است و قاصد، ابودردا است و خواستگاران ، امام حسین علیه السلام و یزیدند.[۴]

منابعی كه این داستان را به یكی از گونه هایش نقل كرده اند، به ترتیب تاریخی، از این قرارند:

الإمامة و السیاسة، ابن قُتَیبه دینَوَری (۲۱۳ ـ ۲۷۶ق) .

الكامل، محمّد بن یزید مُبَرَّد (م ۲۸۵ ق).

مجمع الأمثال، ابو الفضل احمد بن محمّد میدانی(م ۵۱۸ق) .

مقتل الحسین، خوارزمی(م ۵۳۸ق) .

المناقب، ابن شهرآشوب (م ۵۸۸ ق) .

نهایة الأرَب، شهاب الدین احمد بن عبد الوهاب نُوَیری (۶۷۷ ـ ۷۳۲ق) .

برخی از نویسندگان شیعی ، این گزارش تاریخی را نقد كرده اند . از آن جمله ، عبد الرّزاق موسوی مُقَرَّم، آن را افسانه ای برای تخریب چهره امام حسین علیه السلام می داند .[۵]علّامه سید جعفر مرتضی عاملی نیز ، با بررسی موادّ تاریخی این قصّه ، نقدهای نُه گانه ای بر آن وارد ساخته است.[۶]

در مجموع ، به نظر می رسد كه این داستان ، اصالت ندارد و نمی توان پذیرفت كه به وقوع پیوسته باشد ؛ زیرا:

۱ . اختلاف های فراوان در جزئیات گزارش ها ، اصل داستان را با تردید جدّی مواجه می سازد:

یك . اختلاف در نام زن: ارینب، هند، اُمّ خالد؛

دو . اختلاف در نام شوهر: عبد اللّه بن سلّام، عبد اللّه بن عامر ؛

سه . اختلاف در نام واسطه : ابو دَردا، ابو هُرَیره؛

چهار . اختلاف در نام شوهر جدید : امام حسن علیه السلام ، امام حسین علیه السلام .

۲ . ابو دردا ـ كه در برخی از نقل ها به عنوان قاصد از او یاد شده است ـ طبق نقل مشهور ، هنگام خلافت عثمان (۲۳ ـ ۳۴ ق) و به نقلی در سال ۳۸ یا ۳۹ از دنیا رفته است و حتی اگر بپذیریم كه او در سال ۳۹ از دنیا رفته، باز هم نمی تواند قاصد باشد؛ زیرا اگر این داستان درست باشد ، ظاهرا پس از بیعت گرفتن معاویه برای یزید در سال ۴۹ ق ، اتّفاق افتاده ،[۷]و اگر در زمان حیات ابو دردا اتّفاق افتاده باشد ، با توجّه به این كه تولّد یزید را سال ۳۱ ، ۲۷ یا ۲۶ گفته اند، چگونه یزید، حدّ اكثر در دوازده سالگی ، عاشق شده است؟[۸]

۳ . در منابع تاریخی، از كسی به نام عبد اللّه بن سلّام ، به عنوان والی عراق از سوی معاویه یاد نشده است. در كتب تاریخی ، از سه نفر با این نام، یاد شده كه دو نفر از آنها ، پس از این حادثه به دنیا آمده اند و تنها كسی كه در این زمان می تواند منظور شود، عبد اللّه بن سلّام یهودی است ؛ امّا وی نیز نمی تواند مراد باشد ؛ زیرا در سال ۴۱ یا ۴۳ ق، از دنیا رفته و در این زمان، پیرمردی كهن سال بوده است.[۹]

۴ . از سوی دیگر، «سه بار طلاق دادن در یك مجلس» با فقه اهل بیت علیهم السلام سازگاری ندارد و فقیهان شیعه، به اجماع، آن را مردود می دانند.[۱۰]

۵ . انگیزه سازندگان این داستان ، این بوده كه پشت این ماجرا ، عوامل جنبش امام حسین علیه السلام را بر ضدّ یزید ، چیزهایی از جنس كشمكش های جاهلی نشان دهند ؛ یعنی مشاجرات شخصی مبتنی بر هوا و هوس . هدف ، این بوده كه از جایگاه ارزشی قیام آن حضرت بكاهند . روایت های تاریخی ضعیف ، با این همه اختلاف و ناسازگاری ، بهترین دلیل برای ساختگی بودن چنین داستانی است .

با این همه ، اگر چنین رویدادی به وقوع پیوسته باشد، چنین ازدواجی منع شرعی ندارد ؛ بویژه این كه هدف امام حسین علیه السلام ، جلوگیری از تعدّی و ستم بوده است .