به همت مؤسسه آموزش عالی حوزوی فاطمیه کرمان، همایش ملی روش پژوهشی علامه طباطبائی با حضور اساتید برجسته دانشگاه قرآن و حدیث قم، جمعی از اساتید حوزه های علمیه کرمان و پژهشگران حوزه در تالار برق کرمان برگزار شد.
در این مراسمحجت‌الاسلام سیدمحمد کاظم طباطبائیضمن اشاره به وجود پنج هزار طلبه خواهر و برادر در استان کرمان گفت: در صد ساله اخیر به خصوص پس از آنکه برخی از مستشرقان به معارف اسلامی و شیعی خدشه هایی وارد کردند، علمای شیعه برای ابراز و عرضه معارف دین کارهای فراوانی برای عرضه معارف حقیقی دین انجام دادند و وضعیت امروز را نمی توان با صد سال گذشته قیاس کرد.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه قرآن و حدیث قم با اشاره به چهار دایره المعارف بزرگ که نمایانگر تفکر و پژوهش های شیعه ای در حوزه های متفاوت هستند، ابراز کرد: کتاب اعیان‌الشیعه سید محسن امین تاریخ فعالیت‌های شیعه را گزارش کرد و کتاب الذریعه الى تصانیف الشیعه نوشته شیخ آقابزرگ طهرانی توانست مصنفات شیعه را در طول تاریخ پر فراز و نشیب به همه جهانیان و به ویژه شیعیان معرفی کند به گونه ای که تا آن حتی خود شیعیان زحمت عالمان پیشین را نمی دانستند که این دو دایره المعارف ارزشمند ناظر به کارهای گذشته بود. وی افزود: دایره المعارف الغدیر نوشته مرحوم امینی نیز توانست شایستگی و اتقان تفکر شیعی را با روش استدلالی و احتجاجی معرفی نماید.
حجت‌الاسلام طباطبائی با بیان اینکه تفسیر المیزان به نوشته مرحوم علامه طباطبائی سرآمد دایرهالمعارف شیعی است، اذعان کرد: این کتاب شریف توانست مضامین معرفی شیعه را حتی فراتر از مذهب برای شیعه و سنت، نقل‌گرا و عقل‌گرا و حتی کسانی که اعتقادی به دین اثبات کنند.
این استاد حوزه کتاب المیزان را رکن کار علامه طباطبائی دانست و بیان کرد: مناسب ترین کار برای استخراج شیوه پژوهشی علامه طباطبایی، مراجعه به کتاب المیزان ایشان و حاشیه های این عالم بزرگوار بر کتاب بحار الانوار علامه مجلسی است که هر کدام از این حواشی یک مقاله علمی محسوب می شود.
وی در ادامه اظهار کرد: کتاب "شیعه در اسلام" نمایان گر تمام معارف شیعی به مخاطبین است و "رساله در علم امام" که بعد از بیانات شهید جاوید تألیف مرحوم علامه طباطبائی هستند و چهار کتاب وی می‌تواند روش پژوهشی را برای پژوهشگران تبیین کند.
حجت‌الاسلام طباطبائی در ادامه به تشریح شیوه پژوهشی علامه طباطبایی پرداخت و مسئله یابی ونیازسنجی را ضروری و اولین نکته در شیوه پژوهشی دانست و خاطرنشان کرد: گاهی همزمان در دانشگاه ها و حوزه ها مقالات و پژوهش های بسیاری صورت می گیرد که بسیاری از آنها مطابق نیاز جامعه نیست.
وی با اشاره به ۳۰۰ کتاب در زمینه حدیث لاضرر که شاید ۲۹۹ تای آنها مورد نیاز جامعه نیست، گفت: باید نیاز جامعه را شناخته و مسئله یابی کنیم تا مباحث تکراری و غیرنیاز صورت نگیرد، در حوزه علمیه قم حدود ۹هزار پایان نامه وجود دارد ۹۰ درصد آنها با وجود وقتی که طلاب گذاشته اند، مورد نیاز نیست.
این استاد حوزه علمیه تصریح کرد: مرحوم علامه طباطبایی زمانی که در تبریز بودند تفسیر “البیان” را نوشت و تا سوره یوسف هم پیش رفت اما وقتی احساس کرد نیاز به تفسیر روایی جدید در جامعه احساس نمی‌شود لذا کاری را که بیش از نیمی از آن را انجام داده بود، رها کرد و تفسیری که مطابق با نیاز روز باشد را شروع به نوشتن کرد که این نیازسنجی و مسئله‌سازی وی را نشان می‌دهد.
حجت‌الاسلام طباطبائی در ادامه شناسایی ظرفیت و مهارت تخصص یافته را دومین شیوه پژوهشی عنوان کرد و گفت: هر کسی می‌داند چه ظرفیتی دارد زیرا ظرفیت و تخصص مهارت افراد محدود است و هر کسی تخصص و مهارت خودش را هم بیان کند.
وی ابراز کرد: مرحوم طباطبایی در مجموعه معارف با دقت نظر کار می‌کردند اما به نظر می‌رسد شهید مطهری در عرضه تفکرات علامه طباطبائی به جامعه موفق‌تر بود، به همین دلیل علامه طباطبائی به شاگردان خود اهتمام خاص داشتند، شهید مطهری هر هفته به قم آمده و در محضر ایشان بود، اما تفکرات علامه را با زبان روز به مخاطب تهرانی، تحصیل کرده و غیر طلبه عرضه می‌کرد.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن قم عنوان کرد: محدود کردن حوزه کاری سومین شیوه پژوهشی است، نوابغی از قبیل مرحوم علامه حلی، شیخ مفید و طوسی در همه حوزه‌ها صاحب‌نظر هستند اما افراد عادی باید حوزه کاری خود را محدود کنیم.
وی در ادامه افزود: مرحوم علامه طباطبایی هیج اثر فقهی ندارد و یکی دو پژوهش وی در کارهای فقهی با پژوهش‌های معاصرین خود چندان تفاوتی ندارد و کار ویژه‌ای نیست در حالی که در تفسیر و فلسفه تخصص و مهارت داشته است و تنها در این دو حوزه فعالیت می کرد بنابراین کار ما باید محدودتر از علامه باشد و حتی مباحثی چون امامت ومهدویت نیز تخصص ویژه می خواهد.
این استاد حوزه تصریح کرد: چهارمین شیوه پژوهش، تفکر نقاد، جستجوگر و پژوهشگر است که مرحوم علامه طباطبائی از این شیوه استفاده کرده است اما شاکله شخصیتی برخی افراد به گونه‌ای است که تفکر نقاد ندارند وبا وجود آنکه تببین خوبی دارند ولی نقادانه نمی‌توانند عمل کنند و این افراد پژوهشگر مفیدی نخواهند شد.
حجت الاسلام طباطبائی اظهار کرد: پنجمین نکته‌ای که در آثار مرحوم علامه طباطبائی به چشم می‌خورد این است در هر موضوعی، سعی و تلاش می کند همه جوانب موضوع پژوهش خود را حتی در کوچک‌ترین موضوعات در نظر گرفته است به گونه ای که اگر در تفسیر المیزان بیش از ۴۵۰ بحث بزرگ و کوچک در نظر بگیریم که هر کدام پرونده علمی جدایی در نظر علامه داشته باشند در بحث‌های کوچک هم ممکن است برای کسی سوال مطرح نشود اما مرحوم علامه طباطبائی جوانب موضوع را کاملاً مورد بررسی قرار گرفته داده است و سعی کرده جامعه‌نگر باشد.
وی در ادامه ششمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی را گستره آگاهی فراوان نسبت به موضوع و حکم نسبت به آن دانست و اذعان کرد: شاید آشنایی بیشتر و دقیق‌تر با منابع معرفتی نیاز اصلی در پژوهش باشد، به فرموده آیت‌الله جوادی آملی، علامه طباطبائی حافظ قرآن به معنای مصطلح نبود اما تسلط کافی بر مضامین، ظرافت‌ها و زاوایای قرآن داشتند و اعجاز آمیز بود.
حجت الاسلام طباطبائی افزود: هیچ گاه نسبت به موضوعی که نسبت به آن آگاهی فراوان ندارید وارد نشوید، شاید کاستی‌ها و آسیب‌هایی که در پژوهش‌های دوره معاصر دیده می شود به دلیل عدم آگاهی در موضوعات مختلف باشد.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن قم به اتقان علمی به عنوان هفتمین شیوه پژوهشی علامه طباطبائی اشاره کرد و گفت: پژوهش تنها شایسته کاری است که استدلال محکم و متقن داشته باشد و یکی از عللی که تفسیر المیزان ماندگاری خودش را حفظ کرده این است که از اتقان شایسته و لازم برخوردار است و مرحوم شهید مطهری اعتقاد داشت ما هر ده، بیست سال یک بار یک تفسیر جدید نیاز داریم اما متأسفانه با گذشت ۵۰ سال که از تألیف تفسیر المیزان، هنوز تفسیر جدید نداریم وعلت آن این است که شاید آدمی در تراز علامه نداشتیم و تفسیر المیزان هنوز حرف برای گفتن دارد و از اتقان لازم برخوردار است.
وی شناسایی و پاسخگویی به شبهات را هشتمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی برشمرد و بیان کرد: شاید در حوزه‌های علمیه شهرستان موضوعات و شبهات محلی خاصی وجود داشته باشد که با گسترش فضای مجازی، شبهات گسترش پیدا کرده است.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: نهمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی روشن کردن جامعه هدف است که جامعه هدف این مرحوم در تفسیر المیزان، فراتر از شیعه و سنی است و در پژوهش پژوهشگران نیز مخاطب باید مشخص شود.
رییس دانشکده علوم و معارف حدیث دانشگاه علوم قرآن قم با بیان اینکه نقدپذیر بودن دهمین شیوه پژوهشی مرحوم علامه طباطبائی است، خاطرنشان کرد: مرحوم علامه از این منظر یک شخصیت ویژه بود و امیدواریم روش پژوهشی علامه طباطبائی ملاک و دستور العمل در انجام پژوهش‌ها قرار گیرد.
