(۱)
شورا در فتوا
شهریارى، حمید
كارشناسى ارشد الهیات و معارف اسلامى
مركز تربیت مدرّس حوزه علمیه قم
استاد راهنما: معرفت، محمّدهادى
استاد مشاور: حائرى، سیدكاظم
۱۳۷۴
۳۰۰ ص
یكى از مباحث مهم درباره مقام منیع و شامخ مرجعیت و فتواست كه در بلنداى تاریخ شیعه، چون دژى مستحكم، سر بر آسمان برافراشته تا پاسدارى از گوهر وحى و دیانت را برعهده گیرد. در این راستا، با مراجعه به كتبى به نام «رساله احكام» كه معروف و مشهور بین عام و خاصّ است، مىتوان به آرا و دیدگاههاى فقها و مراجع عصر كنونى دست یافت. در عصر ارتباطات، حتّى مىتوان گفت كار از این هم راحتتر است و در وضع كنونى، تأثیر بسزایى در این امر نهاده است.
یكى از مسائلى كه بر اثر رشد روزافزون كمّى و كیفى حوزههاى علمیه و پیشرفت وسائل ارتباط جمعى پدید آمده است، اختلاف فتوا بین مراجع و صاحبان فتواست، و این امر، مشكلاتى را براى امّت واحد اسلامى پدید آورده است.
این پایاننامه، جستارى در گفتار شهید مطهّرى در این باب است كه مىگوید اگر شوراى علمى در فقاهت پیدا شود و اصل تبادل نظر به طور كامل، جامه عمل بپوشد، گذشته از ترقّى و تكاملى كه در فقه پیدا مىشود، بسیارى از اختلاف فتواها از بین مىرود. نگارنده نیز پیرو این گفتار، در پایاننامه خود، براى بررسى این امر، ابتدا نگاهى مستقل به عنصر شورا و مفهوم آن از دیدگاه فقهى دارد و نحوه تحقّق شورا در امور مختلف و نیز موارد آن را در آیات و روایات، بررسى مىكند و سپس به ادلّه باب اجتهاد و تقلید پرداخته و ضمن اشارهاى اجمالى به تاریخچه بعضى مسائل، به سعه و ضیق آن ادلّه نسبت به مورد بحث، یعنى شورا در فتوا مىپردازد.
وى، همچنین صورتهاى مختلف این شورا را نیز مشخّص نموده و سعى بر آن دارد كه مقبولیت فقهى آن را ارزیابى كند. در این خلال، اشكالاتى را كه به این نظریه شده، مورد بررسى قرار داده و ادلّهاى كه دلالت بر نوعى الزام نسبت به تشكیل شوراى فقهى دارد، بررسى كرده است. از مباحثى كه در این پایاننامه مدّ نظر است، نحوه اداره شوراست كه در آن، چگونگى تشكیل شورا و اداره و ادامه كار آن را بررسى مىكند و از آنجا كه این امر مربوط به مسائل نسبتاً اجرایى طرح یاد شده و محتاج نظاممندى عملى حوزههاى علمیه است، تنها به بحثى اجمالى و راهگشا در خاتمه اكتفا نموده است.
این پایاننامه، یك مقدّمه و سه فصل دارد. در مقدّمه، نگارنده، درباره ضرورت بحث و طرح موضوع و سؤالات اساسى درباره بحث و تفسیر واژههاى كاربردى بحث كرده است.
در فصل اوّل با عنوان «شورا و مشورت»، در باب معناى لغوى و ریشهاى واژِه «شورى» در قرآن و روایات و نیز نقش شور و مشورت در بناى عقل، بحث شده است.
در فصل دوم، ادلّه اجتهاد و تقلید از آیات قرآن و روایات و دلیل عقل و بناى عقلا، استقصا و وجه استدلال توضیح داده شده است.
بحث در فصل سوم، مربوط به اختلاف فتاواست كه نگارنده، صورتهاى مختلف مسئله را مطرح كرده و درباره هر یك به بحث و بررسى پرداخته است.
صورت اوّل، صورت تساوى مجتهدان است كه خود، ادلّهاى در این زمینه دارد. صورت دوم، اعلمیت یك طرف است كه در این صورت، باید شرایط اعلمیت، تاریخچه بحث، ادلّه ترجیح قول اعلم از روایات و اجماع و بناى عقلا، مورد بررسى قرار گیرد. در خاتمه بحث نیز بحث ولایت و شورا در فتوا طرح شده و درباره پیشنهاد عملى در این زمینه و انتخاب اعضاى شورا و نحوه عملكرد و ارتباط آنها با ولایت، مطالبى آمده است.
