استاد رسول جعفریان گفت: دیدگاه سیدمرتضی در مکتب علمی، در واقع یک دیدگاه نخبه‌گرایانه کاملا عقلی است که همه مردم را فهیم، نخبه و اهل درک مسائل عقلی می‌داند که باید اعتقادات خود را ولو با استدلال‌های مجمل از روی عقل بشناسند.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی دارالحدیث، حجت الاسلام و المسلمین رسول جعفریان، پژوهشگر علوم دینی و یکی از ارائه دهندگان مقاله در نشست مقدماتی کنگره بین‌المللی بزرگداشت سیدمرتضی علم‌الهدی که با حضور اساتید برجسته حوزه و دانشگاه در مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث برگزار شد، عنوان کرد: در مجموعه جریان فکری قرن چهارم و پنجم هجری قمری و حتی بعد از آن، سید مرتضی علم‌الهدی به لحاظ عقل‌گرایی سرآمد بود و شاید بتوان گفت که هیج یک از علمای شیعه در تدوین و توضیح نظریه‌های کلامی، حدیثی و رجالی شیعه از نظر عقل گرایی به پای سیدمرتضی نمی‌رسد.
اوج عقل‌گرایی در سیدمرتضی دیده می‌شود
پژوهشگر علوم دینی با بیان این که اوج عقل گرایی در سیدمرتضی هم نسبت علمای قبل و هم نسبت به شاگردان وی از جمله شیخ طوسی دیده می‌شود، گفت: سیدمرتضی در اثبات علوم دینی عقیده داشت که یا باید به آیات قرآن رجوع کرد و یا با عقل به بررسی مسائل پرداخت.
حجت الاسلام جعفریان افزود: سیدمرتضی در جاهای دیگر اشاره می‌کند که اصل نماز، روزه، حج و ... با اخبار قابل اثبات است، اما در مورد مسائل دیگر تنها به قرآن و عقل استناد می‌کند.
وی تصریح کرد: به طور یقین سید مرتضی به حدیث، کلام معصوم (ع) و تمام آراء اعتقاد دارد، اما به لحاظ روشی آنچه که در ذهن ایشان اهمیت دارد، بحث عقل و قرآن کریم است.
پژوهشگر علوم دینی تأکید کرد: گرچه اخباری‌ها در مقابل عقل گرایی سیدمرتضی علم‌الهدی مقاومت کردند، اما سختگیری‌های عقلی سیدمرتضی بر مکتب علمی شیعه تأثیر زیادی گذاشت.
دیدگاه سیدمرتضی در واقع یک دیدگاه نخبه‌گرایانه کاملا عقلی بود
حجت الاسلام و المسلمین جعفریان ادامه داد: در مکتب علمی سید مرتضی، افراد عامی حق ندارند که عقاید خود را از دین تقلید کنند؛ سیدمرتضی معتقد بود که اگر یک فرد عامی عقاید خود را ولو به صورت مجمل از روی عقل نشناسد، قطعا کافر است؛ این نظریه بعدها در مکتب علمی اندکی تأویل شد؛ اما همیشه محل بحث بود.
وی بیان داشت: این دیدگاه سیدمرتضی در واقع یک دیدگاه نخبه‌گرایانه کاملا عقلی بود که همه مردم را فهیم، نخبه و اهل درک مسائل عقلی می‌دانست ولو با استدلال‌های مجمل؛ البته افرادی که بعدها از این مکتب دفاع کردند، تبیین کردند که منظور از مجل این است که یک انسان عامی بداند که این جهان خدا دارد و نبوت مورد نیاز است.
پژوهشگر حوزه و دانشگاه یادآور شد: سیدمرتضی علم‌الهدی معتقد بود که منشأ تمام مشکلاتی که در فرقه‌سازی‌های شیعی وجود دارد، اخبار واحد است، به طوری که تعدادی روایت در اختیار این فرقه‌ها قرار گرفته است که باعث فتنه و فرقه سازی‌ها در جهان اسلام شده است.
حجت الاسلام و المسلمین جعفریان افزود: سیدمرتضی علم‌الهدی از این جهت نگران است که برخی روایات باعث ایجاد مشکل شود و اصل این است که ما معضل فقه را از طریق اخبار متواتره می‌فهیم و خبر واحد کمکی به ما نمی کند؛ یکی از تأثیرات سید مرتضی در مکتب علمی شیعی این است که در مکتب علمی ایشان کسی در پی جمع آوری حدیث نیست.
سید مرتضی در قله عقل‌گرایی به مسائل نجومی می‌پردازد
وی با اشاره به نظریات سیدمرتضی به مسائل و احکام نجومی، گفت: علم نجوم در گذشته به صورت شکل‌های بازاری، شکل درباری و شکل علمی وجود داشت و صدها کتاب در رابطه با اخبار نجومی تألیف شده بود و در رابطه با این علم دو موضع مخالف و موافق وجود داشت.
استاد حوزه و دانشگاه با بیان این که سیدمرتضی علم‌الهدی با احکام نجومی مخالف بود، عنوان کرد: سیدمرتضی در رساله خود تحت عنوان «مسألة فی الرد علی المنجمین»، احکام نجوم را از زاویه دینی و حدیثی نقد می‌کند و تصریح می‌کند که اگر ما به تأثیر فلافق در زندگی خود معتقد باشیم، به نوعی قائل به شرک شده ایم.
حجت الاسلام و المسلمین جعفریان افزود: سیدمرتضی در خصوص احکام نجومی طرفدار مشائی‌ها بود و معتقد بود که تأثیر نجوم بر زندگی انسان‌ها مطلقا درست نیست.
وی اضافه کرد: سیدمرتضی در پاسخ به این سوال که آیا کواکب در زندگی ما تأثیر دارند یا نه؟ جواب می‌دهد که رویدادهایی مانند کسوف، خسوف و گرمای خورشید ممکن است بر گرمای زمین و گیاهان و ... موثر باشد، اما این که هر یک از ستارگان بر زندگی انسان تأثیرگذار باشد، باطل است.
پژوهشگر علوم دینی با بیان این که سید مرتضی در قله عقل‌گرایی به مسائل نجومی می‌پردازد، تصریح کرد: متأسفانه مسأله اعتقاد به تأثیر نجوم بر زندگی انسان تا پایان دوره قاجاریه در ایران وجود داشت و هنوز هم تقویم‌هایی در این رابطه به چاپ می‌رسد.
سید مرتضی اخبار و روایات وارده را با استدلال‌های عقلی می‌سنجید
حجت الاسلام و المسلمین جعفریان یادآور شد: سیدمرتضی در کتاب «الأمالی» به سوالاتی که درباره پرندگان و حیوانات شده است و حیواناتی مانند کبوتر، بلبل و دراج تمجید و حیواناتی مانند میمون، فاخته و حتی زمین‌های شوره زار مذمت شده است، پاسخ می‌دهد و تصریح می‌کند که آنچه اساس و پایه اعتقادات به حساب می‌آید، مطالبی است که از ادله و استدلالها به دست آید.
وی افزود: سید مرتضی معتقد بود که باید اخبار و روایات وارده را با استدلال‌های عقلی بسنجیم و هر مقداری که قابل توجیه است، بپذیریم و در غیر این صورت، چنانچه هیچ راهی برای تأویل و توجیه آنها نبود، کنار بگذاریم.
استاد حوزه و دانشگاه عنوان کرد: سید مرتضی مسائلی مانند ماهی جری که گفته شده به خاطر انکار ولایت مسخ شده است و یا در رابطه با مذمت میمون و خرس و همچنین مومن و کافر بودن حیوانات را اموری غیر منطقی می‌خواند و آنها را مخالف عقل می‌داند و تصریح می‌کند که هر خبر و روایتی که در آن مطلبی از این دست باشد، یا باید دور ریخته شود یا معنای درستی آن توجیه شود.
حجت الاسلام و المسلمین جعفریان در پایان تأکید کرد: سید مرتضی تلاش می‌کند تا به ما نشان دهد که اخبار را بر عقل عرضه کنیم و توجیهی معقول برای آن عرضه کنیم و اگر نشد، آن را کنار بگذاریم.
