وَ مُخْتَلَفَ الْمَلائِكَةِ .
و جايگاه رفت و آمد فرشتگان ...
توضيح واژه ها
مُختلَف : اسم مكان ، به معناى محلّ رفت و آمد .[۱]
الملائكة : جمع «مَلَك» ، به معناى فرشته .[۲]
شرح
عبارت «مختلف الملائكة» ، اشاره به جايى است كه فرشتگان در آن جا به خدمت امامان عليهم السلام مى رسند و با آنان ، آمد و شد دارند . پيش از آن كه به بررسى چگونگى رفت و آمد فرشتگان و نوع ارتباط آنان با اهل بيت عليهم السلام بپردازيم ، امكان رفت و آمد و ارتباط با فرشتگان را بررسى مى نماييم .
ارتباط با فرشتگان
خداوند ، ارتباط با فرشتگان را به گروهى خاص ، محدود نكرده است ؛ بلكه براى همه آدميان با شرايط ويژه اى ، رابطه با فرشتگان ، ممكن است .
حُمران بن اَعيَن ، از نيكوياران امام باقر عليه السلام است كه از امام عليه السلام مى پرسد : به ما رسيده است كه فرشتگان بر شما فرود مى آيند . آيا چنين است ؟
امام باقر عليه السلام مى فرمايد :
إنَّ المَلائِكَةَ وَ اللّهِ لَتَنَزَّلُ عَلَينا [ وَ ] تَطَأُ فُرُشَنا ، أما تَقرَأُ كِتابَ اللّهِ تَعالى : «إِنَّ الَّذِينَ قَالُواْ رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَـمُواْ تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَـئِكَةُ أَلَا تَخَافُواْ وَ لَا تَحْزَنُواْ وَ أَبْشِرُواْ بِالْجَنَّةِ الَّتِى كُنتُمْ تُوعَدُونَ »[۳].[۴]به خدا سوگند! هر آينه فرشتگان بر ما نازل مى شوند و بر فرشهاى ما قدم مى گذارند . آيا [اين آيه از ]كتاب خداوند متعال را نخوانده اى كه : «همانا كسانى كه گفتند : پروردگار ما خداى يكتاست آن گاه [بر آن] پايدارى نمودند ، فرشتگان بر آنان فرود مى آيند [و گويند ]كه مترسيد و اندوه مداريد و شما را مژده باد به آن بهشتى كه نويد داده مى شديد» .
امام عليه السلام پس از آن كه با سوگند ، رابطه استوار خود با فرشتگان را بازگو مى نمايد ، با تلاوت آيه اى از قرآن ، تعجّب حُمران را بر نمى تابد ؛ زيرا بر اساس اين آيه ، فرشتگان ، بر همه آنانى كه به توحيد باور دارند و در راه توحيد ، استوارگام هستند ، فرود مى آيند ، و به يقين ، امامان عليهم السلام در اوج چنين باورى هستند و نمى توان رابطه آنان با فرشتگان را انكار كرد .
شرط ارتباط با فرشتگان
شرط رابطه با فرشتگان ، باور داشتن به خداوند و پايدارى و تحمّل مشكلات در راه رسيدن به اوست . امّا چگونه مى توان خدا را باور كرد و در راه او پايدار بود ؟ و چرا همه مؤمنان ، به اين مقام نمى رسند ؟
سَلّام ، يكى از راويان حديث ، در گزارشى از گفتگوى حُمران بن اَعيَن با امام باقر عليه السلام ، مى گويد : حمران ، به امام باقر عليه السلام از نااستوارى مؤمنان ، شِكوه كرد كه : چرا وقتى در نزد شما هستيم ، دل هايمان آرام است و جان هايمان از دنيا بُريده مى شود و ... ؛ امّا وقتى از پيش شما مى رويم و با مردم و تجّار ، همنشين هستيم ، دنيادوست مى شويم ؟
امام باقر عليه السلام مى فرمايد :
إنّما هِىَ القُلُوبُ مَرَّةً يَصعَبُ عَلَيها الأمرُ وَ مَرَّةً يَسهَلُ . دل ها اين چنين هستند . گاه ، كار بر آنها دشوار مى شود و گاه ، آسان مى گردد .
پس از آن ، امام عليه السلام جريان همگونى را از ياران پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى كند و مى فرمايد : ياران پيامبر گفتند : اى پيامبر خدا ! ما از نفاق مى هراسيم .
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله فرمود : «چرا از آن مى هراسيد ؟» .
گفتند : ما وقتى در محضر تو هستيم و ما را موعظه مى فرمايى ، بيم و هراس (از خدا و آخرت) دل هايمان را فرا مى گيرد و دنيا را فراموش مى كنيم و به آن ، بى رغبت مى شويم ، چنان كه گويى آخرت و بهشت و دوزخ را با چشم مى بينيم ؛ امّا همين كه به خانه هاى خود مى رويم و فرزندانمان را مى بوييم و زن و فرزند و ثروت را مى بينيم ، از آن حال و وضعى كه در خدمت تو داشتيم ، به گونه اى بر مى گرديم كه گويى اصلاً آن حالت را نداشته ايم . آيا از اين حالت ، بيم نفاق بر ما دارى ؟
پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به آنان فرمود : «هرگز ! اين ، از گام هايى است كه شيطان بر مى دارد تا شما را به دنيا ، راغب سازد» .
سپس فرمود :
وَ اللّهِ لَو أنَّكُم تَدومونَ عَلَى الحالِ الَّتي تَكونُونَ عَلَيها وَ أنتُم عِندِى فِى الحالِ الَّتى وَصَفْتُم أنْفُسَكُم بِها لَصافَحَتكُمُ المَلائِكَةُ وَ مَشَيتُم عَلَى الماءِ ![۵]به خدا سوگند ، اگر به همان حالى كه در حضور من به شما دست مى دهد ، در خانه هايتان نيز ادامه مى داديد ، فرشتگان با شما دست مى دادند و بر روى آب ، راه مى رفتيد !
آرى ! نتيجه تداوم ياد خداوند ، همنشينى با فرشتگان است و اگر دوستان مقرّب حق ، كرامتى دارند ، ثمره ياد هميشگى آنان است و اين مقام ، به امامان اختصاص ندارد ؛ بلكه مؤمنان كامل نيز از آن ، بهره مند هستند . تنها بايد نورانيّت دل را كه گاهى پديدار مى شود ، غنيمت شمرد و آن را هميشگى ساخت . به ديگر سخن ، در گاهِ اضطرار ، انسان ها ، خداباور مى شوند ؛ ولى هنر اولياى خدا آن است كه چراغ يقين ، هماره در جانشان فروزان است .
ارتباط امامان با فرشتگان
فرشتگان ، خدمت امامان عليهم السلام مى رسند ؛ امّا ديدار آنان با ديدار مؤمنانِ كامل ، تفاوت دارد و با هدف ويژه اى انجام مى شود ؛ چرا كه فرشتگان ، تدبير جهان را از سوى خداوند بر عهده دارند :
«فَالْمُدَبِّرَ تِ أَمْرًا ![۶]پس سوگند به آن تدبير كنندگان كارها !» .
در متون روايى ، فرشتگان بر چند گونه اند : برخى از فرشتگان ، مراقب انسان هايند و اعمال آدميان را مى نگارند . برخى ديگر ، انسان ها را از خطرها مى رهانند وآن گاه كه قضاى حتمى الهى مى رسد ، او را رها مى كنند . برخى فرشتگان نيز در هر دوره اى خدمت امام زمان عليه السلام مى رسند تا با نظارت ايشان ، فرمان الهى را بر پا دارند ؛ زيرا امام عليه السلام با اذن پروردگار ، مى تواند در امور جهان ، تصرّف نمايد . از امام كاظم عليه السلام روايت شده كه فرمود :
مَا مِن مَلَكٍ يَهبِطُهُ اللّهُ فِى أمرٍ إلّا بَدَأَ بِالإمامِ .[۷]هيچ فرشته اى نيست كه خداوند ، او را در فرمانى فرو فرستد ، جز آن كه با امام ، آغاز مى كند .
بنا بر اين ، در هر دوره اى ، محضر امام معصوم ، جايگاه رفت و آمد فرشتگان است تا آن امام ، بر حُسن انجام گرفتن كار توسط فرشتگان ، نظارت نمايد . در دوران غيبت نيز جايگاه آمد و شدِ فرشتگان ، محضر بقيّة اللّه الأعظم عليه السلام است .
[۱]«الخاء و اللّام والفاء ... أن يجى ء شى ء بعد شى ء يقوم مقامه» (معجم مقاييس اللّغة ، ج ۲ ، ص ۲۱۰) . «إختلف : تردّد» (مجمع البحرين ، ج ۵ ، ص ۵۴) .
[۲]. «جمع مَلَك» (لسان العرب ، ج ۱۰ ، ص ۴۹۶) .
[۳]سوره فصلت ، آيه ۳۰ .
[۴]بصائر الدرجات ، ص ۹۱ ، ح ۳ ؛ بحار الأنوار ، ج ۲۶ ، ص ۳۵۲ ، ح ۵ .
[۵]تفسير العيّاشى ، ج ۱ ، ص ۱۰۹ ، ح ۳۲۷ .
[۶]سوره نازعات ، آيه ۵ .
[۷]بصائر الدّرجات ، ص ۹۵ ، ح ۲۲ .
