حكمت زهد

زهد اسلامى در همه عرصه هاى زندگى فردى و اجتماعى ، داراى نقش مثبت و سازنده است . از اين رو ، تحصيل آن فوق العاده مورد تأكيد احاديث اسلامى است ، تا آن جا كه اين خصلت ، زيباترين زيور انسان نزد خداوند متعال شمرده شده است[۱].

زهد ، در حوزه معرفت شناختى ، آسيب هاى فردى را از انسان دور مى كند و با برداشتن حجاب از ديده عقل و قلب ، زشتى هاى دنياى نكوهيده را به انسان نشان مى دهد و زمينه را براى رسيدن به حكمت حقيقى و نور علم ـ كه از باطن جان سرچشمه مى گيرند ـ فراهم مى سازد و در بالاترين مراتب آن است كه زاهد ، با ملكوت عالَم ، پيوند برقرار مى كند و از اسرار جهان هستى آگاه مى گردد .[۲]

زهد ، در عرصه تكامل معنوى ، فرصت لازم را براى خودسازى فراهم مى كند ، جان را از بردگى هوس ها رهايى مى بخشد ، ايمان و عبادت را در كام جانْ شيرين مى كند ، انسان را به آفريدگار خود نزديك مى نمايد و سرانجام ، او را به قلّه تكامل انسانى صعود مى دهد .[۳]

زهد ، تنها در عرصه معرفت و معنويت ، كارساز نيست و آسايش و آرامش زندگى مادّى نيز در گرو زهد است . زهد ، مشكلات زندگى را آسان مى كند ، به انسانْ عزّت مى بخشد و دنيا را در خدمت او قرار مى دهد .[۴]

زهد ، بيش از آنچه در عرصه زندگى فردى كارساز است ، در عرصه هاى سياسى ، اجتماعى و اقتصادى كارآيى دارد . فرهنگ زهد ، ريشه ظلم و تجاوز به حقوق ديگران را مى سوزاند و زمينه را براى ايثار و مُواسات (سهيم كردن ديگران در داشته هاى خود) فراهم مى سازد . همه اختلاف هاى سياسى و اقتصادى ، و همه جنگ ها و خونريزى ها ، ريشه در دنياگرايى دارند . امام على عليه السلام در تبيين انگيزه مخالفت ها و جنگ هايى كه در دوران كوتاه حكومت او اتّفاق افتاد ، در خطبه معروف «شقشقيه» مى فرمايد :

فَلَمَّا نَهَضْتُ بالاْءَمْرِ نَكَثَتْ طائِفَةٌ ، ومَرَقَتْ أُخْرَى وَقَسَطَ آخَرُونَ كَأَنَهُمْ لَمْ يَسْمَعُوا اللّهَ سُبْحَانَهُ يَقُولُ  «تِلْكَ الدَّارُ الاْآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لاَ يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِى الاْءَرْضِ وَلاَ فَسَادًا وَ الْعَـقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ »[۵]بَلَى! واللّه لَقَدْ سَمِعُوهَا وَوَعَوْهَا ، وَلكِنَّهُمْ حَلِيَتِ الدُّنْيَا في أَعْيُنِهمْ ، وَرَاقَهُمْ زِبْرِجُهَا .[۶]

چون زمام خلافت را به دست گرفتم ، گروهى پيمان شكستند ، گروهى از فرمان برون شدند ، و گروهى راه ستم پيمودند ، و گويا نشنيدند كه خداوند سبحان مى فرمايد :  « آن سراى آخرت را براى كسانى قرار مى دهيم كه خواهان برترى و تباهى در زمين نيستند و عاقبت ، از آنِ پرهيزكاران است»  . آرى ، به خدا سوگند كه اين آيه را شنيدند و فهميدند؛ امّا دنيا در چشمانشان زيبا آمد و زيب و زيور آن ، خيره شان كرد .

آنچه مى تواند به جنگ هاى خانمانسوز در جهان پايان دهد و زندگى را براى جهانيانْ شيرين كند ، زهدورزى رهبران سياسى است و بدون آن ، همه تلاش ها و برنامه ريزى ها براى تأمين حقوق بشر ، عقيم خواهد ماند ، چنان كه تجربه تاريخ نيز اين مدّعا را اثبات مى نمايد .