اللَّهُمَّ وَفِّرْ بِلُطْفِكَ نِيَّتِي[۱]
گذشت که نیّت کار خیر، خود یک عمل خیر است؛ بنابراین هر چه انسان تصمیم برای انجام کار خیر بیشتری داشته باشد، پاداش بیشتری نصیب او می‌شود و برکات بیشتری برای او حاصل خواهد شد. و این جمله از دعای مکارم الاخلاق می‌تواند ناظر به این معنا باشد.
افزون بر این که نیت خود یک عمل خیر است باید گفت نیت، برتر از عمل است. در روایات فراوانی از طریق شیعه و سنّی نقل شده که نیت مؤمن بهتر از کار خیر اوست. این معنا با تعبیرهای متفاوتی ارائه شده است که به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد. امام باقر علیه السلام میفرمایند:
نِيَّة الْمُؤْمِنِ أَفْضَلُ مِنْ عَمَلِهِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّهُ يَنْوِي مِنَ الْخَيْرِ مَا لَا يُدْرِكُهُ وَ نِيَّه الْكَافِرِ شَرٌّ مِنْ عَمَلِهِ وَ ذَلِكَ لِأَنَّ الْكَافِرَ يَنْوِي الشَّرَّ وَ يَأْمُلُ مِنَ الشَّرِّ مَا لَا يُدْرِكُهُ.[۲]
فضیلت نیت مؤمن از عمل او بیشتر است چرا که نیت انجام بسیاری از اعمال نیکو را دارد اگرچه به انجام برخی از آنان موفق نمیشود؛ در مقابل نیت کافر هم بدتر از عمل اوست چرا که نیت انجام گناهان بسیاری را دارد اگر چه در مقام عمل موفق به انجام برخی از آنان نشود.
این تعبیر روایی بدین معنا نیست که فرد نیت کند و عملی انجام ندهد، بلکه بدین معناست که نیت کند و آنجا که زمینه فراهم و اسباب آماده است بدون درنگ عمل کند. البته اگر در امری موفق به عمل شد هم ثواب عمل را میبرد هم ثواب نیت را.
این یک معنا برای روایات برتری نیت بر عمل؛ معنای دیگری نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده است. شخصی از آن حضرت درباره چگونگی برتری نیت بر عمل سوال کرد، امام علیه السلام در پاسخ میفرماید:
لِأَنَّ الْعَمَلَ رُبَّمَا كَانَ رِيَاءً لِلْمَخْلُوقِينَ وَ النِّيَّه خَالِصَه لِرَبِّ الْعَالَمِينَ فَيُعْطِي تَعَالَى عَلَى النِّيَّه مَا لَا يُعْطِي عَلَى الْعَمَلِ.[۳]
[۱]الصحيفة السجادية، ص۹۳، الدعاء۲۰.
[۳]
علل الشرائع، شیخ صدوق، ج۲، ص۵۲۴.چون عمل گاه ممكن است براى ريا و خودنمايى به مخلوقين صورت گيرد، اما نيّت به طور خالص از آنِ پروردگار جهانيان است. بنابراين، خداى متعال براى نيّت چيزى عطا مىكند كه براى عمل عطا نمىكند.
معمولاً در مرحله نیت، اخلاص وجود دارد و در مرحله عمل است که وسوسه شیطان، بنده را به دام ریاء گرفتار میکند. پس معنای این تعبیر روایی این خواهد بود که نیت خالص بر عمل ناخالص برتری دارد؛ حال اگر با نیت خالص عمل خالصانهای هم انجام دهد، البته این دو بر نیت تنها برتری دارند و نمیتوان گفت نیت خالصانه بر عمل خالصانه هم برتری دارد.
