وَقادة الاُْمم .
و پيشوايان امّت ها
توضيح واژه ها
قادة : جمع «قائد» ، به معناى رهبر ، پيشوا .[۱]
الاُمَم : جمع «امّة» ، به معناى جمعيّت ، گروه .[۲]
شرح
جذب كردن چيزى و راه بردن آن به سوى هدف ، مفهومى است كه در واژه «قيادت» ، نهفته است و به رهبران دينى ، «قادة الاُمَم» مى گويند ؛ زيرا راه هاى گوناگونى را فرا روى جوامع بشر مى نهند تا آنها را در سيرى شتابان ، به سوى هدف ، ره نمون شوند و از آن جا كه راه سعادت را به مردمانْ نشان مى دهند ، «رهبر» ناميده مى شوند .
انواع رهبرى
سعادت انسان ، هدف نهايى دين است و امامان معصوم عليهم السلام ، با توجّه به نياز مخاطبان ، آنان را به سوى سعادت ، راه نمايى مى كنند . انواع رهبرى امام ، با راهى كه او براى بشر برمى گزيند ، ارتباط مستقيم دارد . امام ، از راه هاى اخلاقى ، علمى و باطنى ، بشر را هدايت مى كند و تمام موارد پيش گفته ، مقدّمه اى براى رهبرى سياسى اوست . بنا بر اين ، انواع رهبرى امام ، عبارت است از : رهبرى اخلاقى ، رهبرى علمى ، رهبرى باطنى ، و رهبرى سياسى :
۱ . رهبرى اخلاقى
پيشى گرفتن در به انجام رساندن كارهاى پسنديده و سرآمدِ كارهاى نيك بودن ، نشانه رهبرى اخلاقى است . بر پايه روايتى امام على عليه السلام مى فرمايد :
أيُّها النّاسُ إنّي وَ اللّهِ مَا أحُثُّكُم عَلى طاعَةٍ إلّا وَ أسبِقُكُم إلَيها وَ لا أنْهَاكُمْ عَن مَعْصِيَةٍ إلّا وَ أتَناهِى قَبلَكُم عَنها .[۳]اى مردم ! به خدا سوگند ، من شما را به طاعتى بر نمى انگيزانم ، جز آن كه خود پيش از شما ، به گزاردن آن بر مى خيزم ، و از گناهى باز نمى دارم ، جز آن كه خود پيش از شما ، از آن اجتناب مى كنم .
قرآن مجيد ، مؤمنان را از گفتن آنچه به كار نمى بندند ، باز داشته و مى فرمايد :
«يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ .[۴]اى كسانى كه ايمان آورده ايد ! چرا مى گوييد آنچه را به كار نمى بنديد ؟» .
آنان كه رهبر اخلاقى جامعه هستند ، بايد پيش از آن كه راه نماى مردم باشند ، معلّم خود باشند :
مَن نَصَبَ نَفسَهُ لِلنّاسِ إماما فَليَبدَأ بِتَعلِيمِ نَفسِهِ قَبلَ تَعلِيمِ غَيرِهِ وَ لْيَكُنْ تَأدِيبُهُ بِسيرَتِهِ قَبلَ تَأدِيبِهِ بِلِسانِهِ .[۵]هر كه خود را پيشواى مردم گردانَد ، بايد پيش از آموزش ديگران به آموزش خويش بپردازد و پيش از آن كه [ديگران را] با گفتار ، ادب كند ، بايد با كردار خود ، تربيت نمايد .
۲ . رهبرى علمى
مقصود از رهبرى علمى ، توانايى در پاسخ گفتن به پرسش هاى علمى جامعه است . پيمودن راه سعادت ، هميشه آسان و هموار نيست ؛ زيرا اگر چنين بود ، همه انسان ها خوش بخت بودند ؛ بلكه شك ها و ترديدها ، پيمودن راه را دشوار مى نمايد و كسانى كه بر ترديدها چيره نشوند ، با شُبهاتى رو به رو مى شوند كه رهايى از آنها ، آسان نيست . امام ، يعنى رهبر علمىِ جامعه ، بايد توانايى پاسخ گفتن به تمامى اين شبهات را دارا باشد و از هيچ مشكل علمى اى نهراسد . امام ، پناهگاه همه كسانى است كه در راه كمال خويش ، با پرسش هاى پيچيده اى رو به رو هستند و در پاسخ يافتن ، درمانده شده اند .
برترى علمى امام ، چنان است كه زواياى پنهان دين را مى كاود و ظاهر مى سازد و پيرايه هايى را كه به نام دين بر دين بسته اند ، به كنارى مى نهد و آيين حقيقى اسلام را ، بدون فزونى و كاستى ، عرضه مى نمايد . امام صادق عليه السلام ، در روايتى ، فلسفه حضور امام در جامعه را پاسدارى از گوهر دين مى داند و مى فرمايد :
إنَّ الأرضَ لا تَخلُو إلّا وَ فيها إمامٌ ؛ كَيما إن زادَ المُؤمِنونَ شَيئا رَدَّهُم وَ إن نَقَصوا شَيئا أتَمَّهُ لَهُم .[۶]زمين ، هيچ گاه از امام ، خالى نيست ، تا اگر مؤمنان چيزى را [ به دين ] افزودند ، آنها را [ از اين كژروى ]برگردانَد و اگر چيزى را كاستند ، آن را كامل كند .
۳ . رهبرى باطنى
تابش انوار باطنى امام بر دلِ انسان هاى شايسته و حركت به سوى كمال را رهبرى باطنى گويند . اين گونه رهبرى ، كامل ترين نوعِ رهبرى است و در حقيقت ، امام ، راه را به او نشان نمى دهد ؛ بلكه او را به سرمنزل مقصود مى رساند .
انسان شايسته ، پس از آن كه شرايط بهره مند شدن از نور امام را در خود ايجاد كرد ، ارتباطى قوى و پايدار با امام خويش ، برقرار مى كند و براى چنين انسان هايى ، امام غايب با امام ظاهر ، تفاوتى ندارد .
امام باقر عليه السلام ، در روايتى ، سوگند ياد كرده كه نور امام در دل مؤمنان ، از درخشش خورشيد درخشان ، افزون تر است .[۷]
۴ . رهبرى سياسى
در ديدگاه شيعه ، ويژگى هاى اخلاقى ، علمى و نفوذ باطنى ، مقدّمه رهبرى سياسى است و امام مسلمانان ، پيش از آن كه جامعه را از نظر سياسى اداره كند ، بايد در دانش و اخلاق ، سرآمد بوده ، در تصرّف دل ها توانا باشد و شيعه ، با همين معيار ، امام على عليه السلام را جانشين بدون واسطه پيامبر صلى الله عليه و آله مى داند و پس از او ، يازده امام معصوم را به عنوان رهبران سياسى خود ، پذيرفته است و فرمان آنها را فرمان خدا و پيامبر او مى داند ، چنانچه از پيامبر خدا صلى الله عليه و آله روايت شده :
إسْمَعُوا وَ أطيعُوا لِمَن وَلّاهُ اللّهُ الأمرَ فَإنَّهُ نِظامُ الإْسلامِ .[۸]از كسى كه خداوند ، او را بر شما ولايت داده است ، شنوايى و اطاعت داشته باشيد ، كه او [ مايه] نظام يافتن اسلام است .
شيعيان ، پيروِ امامى هستند كه خداوند ، او را «حاكم» قرار داده است و چنين امامى ، «نظام اسلام» است و اگر از ديگرى پيروى شود ، انسجام دين اسلام ، گسسته مى شود و در برابر بيگانگان ، كارساز نخواهد بود .
رهبرى سياسى در روزگار غيبت
مكتب شيعه ، در برابر دانش گسترده اهل بيت عليهم السلام و اخلاق بى بديل معصومان عليهم السلام ، فروتن است و احدى را براى رهبرى سياسى ، در رتبه آنان نمى داند و از سويى ، خِرد ، حكم مى كند كه هر گاه رسيدن به مرتبه اعلا ممكن نيست بايد به مرتبه اى پايين تر دست يازيد و رها كردن جامعه ، پسنديده نيست . بنا بر اين ، نظريه مترقّى ولايت فقيه ، با پشتوانه عقل و نقل ، در زمان غيبت ، شكل مى گيرد و ولىّ فقيه ، جامعه شيعه را براى ظهور منجى بشر ، آماده مى نمايد تا ولىّ مطلق ، امام زمان عليه السلام ، بشر را به سوى سعادت ، ره نمون گردد . اميد كه خدمت گزاران نظام جمهورى اسلامى ، همان مردمانى باشند كه طبق نقل ، حدود يكهزار و چهارصد سال پيش ، پيامبر صلى الله عليه و آله به قيام آنان نويد داد و فرمود :
يَخرُجُ ناسٌ مِنَ المَشرِقِ فَيُوطِّئونَ لِلمَهدِى سُلطانَهُ .[۹]مردمى از مشرق قيام مى كنند و زمينه حاكميت مهدى را فراهم مى آورند .
[۱]فى حديث على عليه السلام : « قريش قادةٌ ذادةٌ أى : يقودون الجيوش ، و هو جمع قائد» (النهاية ، ج ۴ ، ص ۱۱۹) .
[۲]«الاُمّة : الجيل و الجنس من كلّ حىّ» (لسان العرب ، ج ۱۲ ، ص ۲۷) .
[۳]نهج البلاغة ، خطبه ۱۷۵ .
[۴]سوره صف ، آيه ۲ .
[۵]نهج البلاغة ، حكمت ۷۳ .
[۶]الكافى ، ج۱ ، ص ۱۷۸ ، ح ۲ .
[۷]همان ، ص ۱۹۴ ، ح ۱ : واللّه لنور الإمام فى قلوب المؤمنين أنور من الشَّمس المضيئة بالنَّهار .
[۸]الأمالى ، مفيد ، ص ۱۴ ، ح ۲ .
[۹]كنز العمّال ، ج ۱۴ ، ص ۲۶۳ ، ح ۳۸۶۵۷ .
