(۸)
تحقیق و بررسى اسانید روایات تفسیرى امام محمّدباقرعلیه السلام
منصورى، بهمن
دكترى علوم قرآن و حدیث
دانشگاه آزاد اسلامى تهران
استاد راهنما: غفّارى، علىاكبر
استاد مشاور: عالم زاده، هادى
۱۳۷۸
۴۶۷ص
موضوع تحقیق این پایاننامه عبارت است از بررسى اسانید روایات تفسیرى امام باقرعلیه السلام و یا به عبارت دیگر: تفسیر قرآن بر اساس روایات تفسیرى امام باقرعلیه السلام و بررسى اسانید آنها. بر این اساس، نگارنده، دو هدف عمده را در تدوین پایاننامه خود، مورد نظر داشته است: ۱ . استخراج احصایى همه روایات صادر شده از امام باقرعلیه السلام در تفسیر قرآن و مرتّب نمودن آنها بر اساس ترتیب سورهها و آیات؛ ۲ . تحقیق، بررسى و ارزیابى اسانید روایات استخراج شده. خلاصه، وى در این تحقیق، اولاً به دنبال جمعآورى روایات منقول از امام باقرعلیه السلام است ثانیاً روایات منقول از آن حضرت را كه مختصّ به تفسیر قرآن است، استخراج كرده است، ثالثاً به قصد احصا روایات را آورده است. رابعاً روایات تفسیرى را به ترتیب سورهها و آیات مرتّب كرده است. خامساً اسانید روایات را بررسى كرده است و سادساً میزان و درجه اعتبار هر یك از آنها را تعیین كرده است. هدف اصلى نگارنده در این تحقیق، ارزیابى اسانید روایات تفسیرى امام باقرعلیه السلام از قرآن تا آخر سوره بقره است. وى قبل از وصول به هدف یاد شده، هدف دیگرى را به عنوان هدف فرعى و مقدّماتى مدّ نظر گرفته تا بر اساس آن بتوان به هدف نهایى و اصلى نایل آمد و آن، استخراج و احصاى روایات در این مورد است. این پایاننامه در دو جلد فراهم آمده كه جلد اوّل، سه بخش و جلد دوم، دو بخش دارد كه هر بخش نیز داراى فصل هایى است. بخش اوّل به بررسى شخصیتى امام محمّدباقرعلیه السلام پرداخته كه در چهار فصل، زندگانى امام باقرعلیه السلام، اوضاع سیاسى عصر آن حضرت، مقام علمى امام و جایگاه ایشان را بررسى كرده است. بخش دوم، مربوط به تعاریف و اصطلاحات است. در فصل اوّل، اصطلاحات كلّى، در فصل دوم، انواع اصلى حدیث، در فصل سوم، اصطلاحات مربوط به سند و متن حدیث، در فصل چهارم، اصطلاحات مربوط به مدح راویان، و در فصل پنجم، اصطلاحات مربوط به ذم راویان، توضیح داده شده است. شایان ذكر است كه نگارنده، در فصل چهارم از بخش اوّل، مشخّص نموده كه امامعلیه السلام ، خود كتاب تفسیرى ننوشته و یا اگر نوشته، هیچگونه خبر و اثرى از آن به دست ما نرسیده است، با وجود این، آن حضرت داراى مكتب تفسیرى فعّال و معتبرى بوده و شاگردان زیادى را در این فن، تربیت كرده است. همچنین بیان شده است كه دو تفسیر یكى از ابوالجارود و دیگرى از جابر بن یزید جعفى - كه هر یك بر اساس روایات امام باقرعلیه السلام نوشته شده - به امامعلیه السلام منسوب است. سپس نگارنده در سه فصل، به ترتیب، روایات مربوط به علوم قرآنى، سوره حمد و سوره بقره را جمعآورى كرده و در مجموع، تعداد ۳۶۶ روایت و ۵۰۴ سند را با مراجعه به منابع و متون معتبر شیعه و سنّى استخراج و احصا كرده است. این روایات، در جلد دوم پژوهش، به ترتیب موضوعات شانزدهگانه، پشتِ سر هم قرار گرفتهاند. نگارنده به منظور دستیابى به هدف اصلى خود كه عبارت از ارزیابى اسانید روایات است، علاوه بر استفاده از حاصل مطالعات به عمل آمده خود در بخشهاى اوّل و چهارم، سه بخش مفصّل دیگر نیز اختصاص داده، كه در بخشهاى دوم و سوم - كه به منزله مقدّمه و پیشنیاز براى ورود به بخش چهارم و پنجم است - به بیان تعاریف و اصطلاحات زیادى كه در پایاننامه و خصوصاً بخش پایانى آن به كار رفته، و نیز به بررسى رجال و راویان احادیث مندرج در بخش چهارم، پرداخته است. نگارنده در بخش آخر پایاننامه، با مطالعه و تحقیق، به ارزیابى سند روایات و نیز تعیین نوع هر یك از آنها و نهایتاً تعیین میزان و درجه اعتبار آنها پرداخته است. بر این اساس، از مجموع ۵۰۴ سند ارائه شده، تعداد ۲۴ سند از نوع صحیح، تعداد سه سند حَسَن، هفده سند موثّق، ۳۸ سند قوى و ۴۲۲ سند ضعیف را به صورت دستهبندى بیان نموده است.
