وَ عَناصِرَ الْأبْرارِ وَ دَعائِمَ الأخْيارِ .
و بنيادهاى نيكوكاران و تكيه گاه هاى نيكان .
توضيح واژه ها
عَناصِر : جمع «عُنصُر» ، به معناى اصل و نَسَب ، منشأ ، گوهر ، بنياد .[۱]
الأبْرار : جمع «بَرّ» ، و يا جمع «بارّ» ، به معناى نيكوكار .[۲]
دَعائِم : جمع «دِعامَة» ، به معناى ستون ، تكيه گاه .[۳]
الأخْيار : جمع «خَير» ، به معناى بهترين ، برگزيده .[۴]
شرح
دو عبارت «عَناصِرَ الأبرار ؛ بنيادهاى نيكان » و «دَعائم الأخيار ؛ تكيه گاه هاى نيكوكاران» ، تقريبا به يك معنا هستند و تا حدّى همپوشى دارند و با توضيح عبارت «عناصر الأبرار» ، «دعائم الأخيار» هم تفسير خواهد شد . در اين دو عبارت ، امامان عليهم السلام ، اصل و بنياد نيكوكاران و تكيه گاه نيكى ها و نيكان ، معرّفى شده اند .
ديدگاه علّامه مجلسى رحمه الله
در تبيين «عناصر الأبرار» ، علّامه مجلسى ، چند احتمال داده است :
۱ . نقش اهل بيت عليهم السلام در هدايت نيكوكاران
تمامى نيكى ها در مكتب اهل بيت عليهم السلام ، آموزش داده مى شود و هر كار نيكى ـ اگرچه مستند به امامان نباشد ـ ، ريشه و اساس آن در مكتب آنان ، يافت مى شود . خدمت به بندگان خدا ، احترام به سالمندان ، نيكى به خانواده ، خوش خُلقى ، وفاى به عهد ، انضباط و دقّت و ... از آموزه هاى افتخارآفرين مكتب تشيّع است و از سوى ديگر ، آموزه هاى نيكوكارى اهل بيت عليهم السلام ، با فطرت انسانى و مصلحت اجتماع ، همخوانىِ كامل دارند . جامعه اى كه بر اساس آموزه هاى نيكوكارى سامان يابد ، جامعه اى بانشاط و پُرتحرّك خواهد بود . احتمال اوّل ، در باره معناى «عناصر الأبرار» ، آن است كه همه نيكوكارى ها منتسب به امامان عليهم السلام هستند .[۵]
اين احتمال ، با حديثى از امام صادق عليه السلام سازگار است كه مى فرمايد :
نَحنُ أصلُ كُلِّ خَيرٍ وَ مِن فُروعِنا كُلُّ بِرٍّ .[۶]ما ريشه همه خوبى ها هستيم و همه نيكى ها ، از شاخه هاى ما هستند .
۲ . نقش اهل بيت عليهم السلام در آفرينش نيكوكاران
وجود اهل بيت عليهم السلام ، سبب آفرينش نيكوكاران است . اين ، دومين احتمالى است كه علّامه مجلسى ، در باره معناى «عناصر الأبرار» ، مطرح مى كند . به ديگر سخن ، اگر امامان عليهم السلام آفريده نمى شدند ، در جهان ، نيكوكاران وجود نداشتند . همه نيكوكاران ، با هر آيين و مذهبى ، مديون آفرينش امامان عليهم السلام هستند و بركت وجود آنان ، تمام نيكوكاران جهان را در بر مى گيرد .
احتمال دوم ، با رواياتى كه آفرينش و طينت شيعيان را از طينت اهل بيت عليهم السلام مى داند ، سازگار است .[۷]
۳ . نقش اهل بيت عليهم السلام در پيدايش امامانِ نيكوكار
احتمال سوم ، آن است كه اهل بيت عليهم السلام در پيدايش امامان نيكوكار ، نقش اساسى دارند . در حقيقت ، نيكوكاران كامل ، همان امامان هستند كه هر يك از آنان ، از نسل ديگرى پديد آمده اند . بنا بر اين ، بنياد نيكوكاران را اهل بيت عليهم السلام تشكيل مى دهند و زائر ، معتقد است كه پيامبر صلى الله عليه و آله و سيزده معصوم پاك ديگر ، سَرور نيكوكاران هستند و در هر زمانى ، يكى از امامان ، مقام سَرورى نيكوكاران را بر عهده مى گيرد .
اِطلاق ابرار بر امامان عليهم السلام ، با تفسيرهاى قرآنى نيز سازگار است ؛ زيرا «بَرّ» ، از نام هاى خداوند است : «إِنَّهُ هُوَ الْبَرُّ الرَّحِيمُ ؛[۸]به راستى ، كه اوست نيكوكار و مهربان» . بَرّ مطلق ، از آن خداست و امامان عليهم السلام ـ كه مظهر صفات حقّ اند ـ ، مظهر صفت برّ الهى هستند و جلوه اى از نيكوكارى خدا را بر روى زمين مى نمايانند .
هر سه احتمالى كه علّامه مجلسى رحمه الله در تبيين معناى «عناصر الأبرار» آورده ، قابل انطباق با خاندان رسالت است ، ولى در اين جا ، احتمال اوّل به نظر ، مناسب تر مى رسد .
دستيابى به جايگاه نيكان
مقصود از جمله «دعائم الأخيار ؛ تكيه گاه هاى نيكان» ، اين است كه بدون پيوند با اهل بيت عليهم السلام ، كسى نمى تواند به جايگاه نيكان ، دست يابد . اين ، يك اصل مهم تربيتى است كه خوب بودن و خوب شدن ، آرزوى همگان است ؛ امّا چگونه مى توان به صف نيكان پيوست ؟ پيام آور نيكى ها ، راه نيكوكارى را توفيق الهى مى داند و از ايشان ، روايت شده كه مى فرمايد :
مَن مَنَّ اللّهُ عَلَيهِ بِمَعرِفَةِ أهلِ بَيتِى وَ وَلايَتِهِم فَقَد جَمَعَ اللّهُ لَهُ الخَيرَ كُلَّهُ .[۹]هر كه خداوند با شناخت اهل بيت من و ولايت ايشان ، بر او منّت گذاشته باشد ، بى گمان ، خداوند ، همه خير را براى او گِرد آورده است .
شناخت اهل بيت عليهم السلام و معرفت نسبت به آنها ، راه نيكوكارى است و برقرارى پيوند با خاندان رسالت ، ره يافتن به سراى نيكوكارى است . پيدايش صفات نيك ، در گرو داشتن پيوند عميق با اهل بيت عليهم السلام است و نيكوكارانى كه بهره اى از اهل بيت عليهم السلام ندارند ، به رشد و كمال واقعى نخواهند رسيد ؛ زيرا امامت در اسلام ، بالنده و پوياست :
إنَّ الإمامَةَ اُسُّ الإسلامِ النّامِي .[۱۰]امامت ، ريشه بالنده اسلام است .
[۱]«العُنْصر : الأصل و الحَسَب» (لسان العرب ، ج ۴ ، ص ۵۸۱ ) .
[۲]«البِرّ فعل كلّ خير ... و جمع البَرّ أبرار ، و هو كثيرا ما يخصّ بِالأولياء» (لسان العرب ، ج ۴ ، ص ۵۴) .
[۳]«الدَّعائم : الخشب المنصوبة للتعريش ، والدِّعامه : عماد البيت الَّذى يقوم عليه» (لسان العرب ، ج ۱۲ ، ص ۲۰۱ ـ ۲۰۲) .
[۴]«الأخيار : خلاف الأشرار» (مجمع البحرين ، ج ۳ ، ص ۲۹۵) .
[۵]بحار الأنوار ، ج ۱۰۲ ، ص ۱۳۵ .
[۶]الكافى ، ج ۸ ، ص ۲۴۲ ، ح ۳۳۶ .
[۷]پيامبر خدا صلى الله عليه و آله به على عليه السلام فرموده است : «شيعتك خلقوا من فاضل طينتنا» (إرشاد القلوب ، ص ۴۲۳ ) .
[۸]سوره طور ، آيه ۲۸ .
[۹]الأمالى ، صدوق ، ص ۵۶۱ ، ح ۹ .
[۱۰]ر . ك : الكافى ، ج ۱ ، ص ۲۰۰ .
